امامت(2) -ادله قرانی نصب امام
پس از اثبات ضرورت حضور امام در جامعه و درک نیاز جامعه به چنین اشخاصی اکنون سوال این است که فهرستی که مذهب شیعه به عنوان ائمه بعد از پیامبر معرفی می کند مبتنی بر کدام دلیل محکمه پسند می باشد. به عبارت دیگر، با توجه به این که شیعیان قائل به نظریه نصب (د رمقابل نظریه انتخاب مردمی وعرفی )هستند دلیل نصب امامان مورد نظر شیعه چیست ؟
با
توجه به محوریت امام علی (ع) در جدا شدن خط شیعه از سنی در این جا فقط به ادله نصب
ایشان می پردازیم .پس از پذیرش امام علی(ع) اثبات بقیه ائمه آسان تر خواهد بود.
مبلغان اهل سنت نیز هنگام محاجه با شیعیان بیشتر بر رد همین موضوع تمرکز دارند این
ادله به دو دسته ادله قرانی وادله تقسیم می شود.
دلیل قرانی (آیه ولایت)
ماه های آخر عمر پیامبر بود. مطابق با بعضی از تواریخ ، پیامبر اکرم از خداوند خواست تا همان گونه که برای پیامبرانی مثل موسی وعیسی ، جانشین معین فرمود ، به نحوی جانشین او نیز به طور رسمی به مردم معرفی شود.در ادامه این ماجرا وپس از آن که حضرت علی(ع) هنگام رکوعش انگشتری خود را به فقیری که در مسجد از مردم طلب کمک می کرد بخشید آیه زیر که معروف به آیه ولایت است نازل گردید:
" انما ولیکم الله ورسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة ویؤتون الزکاة وهم راکعون"(55 مائده)
"ولی و سرپرست شما، تنها خدا ورسول و مومنانی اند که نماز اقامه می کنند و در حالی که در رکوعند زکات میدهند"
نویسندگان اهل سنت در خصوص این آیه وچگونگی استدلال شیعیان بدان چندین اشکال مطرح ساختند. اغلب این اشکالات توسط ابن تیمیه در کتاب "منهاج السنه النبویه" مطرح شد وپس از وی در آثار برخی دیگر از نویسندگان اهل سنت مطرح گردید. مثلاً این که انگشتر از موارد زکات نیست . یا این که پرداخت زکات با وضع زندگی فقیرانه علی (ع) ناسازگار بوده است ویا اینکه چگونه علی در آن دوره فقر مسلمانان صاحب چنین انگشترگران قیمتی بود؟ واین که ،حرکت علی در نماز مصداق فعل کثیر وسبب بطلان نماز وی بوده است یا آن که چگونه علی هنگام نماز به فکر فقیر بود ؟ با وجود جمع بودن افعال وضمایر آیه چگونه آن را بر یک نفر (علی بن ای طالب) صادق می دانید؟ [1]
ذهن جوال خوانده محترم به آسانی می تواند پاسخ این اشکالات را دریابد لکن جهت مزید اطلاع نکاتی بیان می شود.
اولا: زکات فقهی مالیاتی است که به مواردی همچون گاو وگوسفند وگندم وخرما و...تعلق می گیرد واز جمله احکامی است که بعد از هجرت تشریع گردید بنابراین واژه زکات در همه جای قران به معنی زکات فقهی ترجمه نمی شود. بلکه به معنی مطلق صدقه وانفاق هم معنی می شود . این واژه هم در سوره های مکی نظیر بینه ،مزمل وفصلت وهم در سوره های مدنی نظیر بقره، احزاب،مجادله و... ذکر شده است بنابراین لزومی در بین نیست که زکات مذکور در آیه ولایت را به معنی زکات فقهی قلمداد کنیم تا اشکال ابن تیمیه مطرح شود.همچنین اگر زکات به معنی صدقه باشد دیگر مشکلی از جهت گران یا ارزان بودن آن مطرح نخواهد بود.
ثانیا: احکام فقهی بر اساس آیات قران وسنت نبوی (واهل بیت بنا به نظر شیعه) تدوین می شود. اگر پیامبر عملی را انجام دهد یا انجام آن از طرف دیگران را تائید کند به عنوان سنت نبوی مبنای فتوای فقهای اسلام باید باشد .بنابراین با توجه به این که پیامبر از حرکت امام علی در نماز آگاه بود وهیچ تذکری مبنی بر باطل بودن نماز او نداد معلوم می شود که عمل علی(ع) مورد تائید پیامبر بوده است.لذا صحیح نیست که ما بنا به فتوای خودمان رفتار مورد تائید پیامبر را محکوم به بطلان نمائیم. علاوه بر این نشان دادن انگشت اصلاً فعل کثیر نیست تا بخواهیم بر سر باطل بودن یا نبودن نماز بحث کنیم.
ثالثا: استفاده از ضمیر وموصول غیر مفرد برای اشاره به مفرد خلاف دستور زبان وبلاغت نیست. ما در ادبیات روزانه خودمان بارها مثلاً از کلمه بعضی ها (که جمع است) برای اشاره به یک نفر استفاده می کنیم.در ادبیات عرب نیز چنین چیزی مرسوم است. در آیات قران نیز می توان نمونه های دیگری از این رفتار را پیدا کرد مثلاً در آیه مباهله (61 آل عمران ) خداوند از پیامبر می خواهد که به مسیحیان نجران بگوید که نساء وانفس ( زنانتان وخودتان ) را برای مباهله بیاورند:
"قل تعالوا ندع ابنائنا وابنائکم ونسائنا ونساءکم وانفسنا وانفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنه الله علی الکاذبین"
" بگو بیائید بخوانیم فرزندانمان وفرزندانتان را و زنانمان وزنانتان را وخودمان وخودتان را ، سپس گریه ودعا کنیم ولعنت خدا را برای دورغ گویان خواستار شویم"
می دانیم که در آن واقعه ، پیامبر اکرم (ص) ،حضرت فاطمه (س) وحضرت علی(ع) را به عنوان نساء وانفس با خود آورد . یعنی دو کلمه با صیغه جمع اما با مصداق مفرد.
این اشکالات ونظایر آن به فرض اشاره مورخان وراویان به ماجرای انگشتر بخشی حضرت علی قابل طرح وپاسخ گویی است. اما ابن تیمیه به این حد قناعت نکرده و نهایتاً ابن تیمیه مدعی می شود که اصلا چننین ماجرایی اتفاق نیافتاده و هیچ یک از آثار روایی آن را نقل نکرده اند.
"اجمع أهل العلم بالنقل على أنها لم تنزل فی علی بخصوصه و أن علیا لم یتصدق بخاتمه فی الصلاة و اجمع أهل العلم بالحدیث على أن القصة المرویة فی ذلک من الکذب الموضوع."
به اجماع دانشمندان اهل نقل، این آیه در شأن علی بن ابی طالب نازل نشده است واصلا علی انگشترش را در نماز صدقه نداد وهمه اجماع دارند که این داستان از اصل دروغ است.(منهاج السنه النبویه، ج7)
سخن ابن تیمیه در حالی است که خود وی چند سطر پایین تر، از برخی از علما ومفسران اهل سنت نظیر واحدی ،بغوی وابن ایب حاتم و... که این آیه را در شأن علی(ع) دانسته اند گله می کند وآنها را محکوم به ضعف علمی می کند.
ادعای اجماع یعنی این که همه علما ودانشمندان متفقاً چنین نظری داده اند. در صورت وجود یک یا چند نظر مخالف دیگر نمی توان ادعای اجماع کرد.گشت وگذاری در منابع روایی اهل سنت ما را نه به یک یا چند مخالف بلکه به دهها کتاب روایی و حداقل 32 کتاب تفسیر که قبل از قرن هشتم هجری –یعنی دوره زندگی ابن تیمیه- نگاشته شد روبرو می سازد که در آن ،آیه مذکور به ماجرای انگشتر بخشی علی بن ابی طالب (ع) مربوط دانسته شده است [2]
[1] - زمخشری در تفسیر خود مینویسد: استفاده از ضمایر جمع برای اشاره به شخص واحد برای تشویق مردمان به انجام فعلی است که او انجام داد تا به ثواب آن عمل نائل گردند[1]-زمخشری- الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل –ج1 ص649
[2]- از جمله این آثار می توان به عناوین زیر اشاره
داشت :
ابن ابی حاتم در تفسیر خود، ذخائر
العقبی از محب الدین طبری، فتح‌الغدیر از
قاضی شوکانی، جامع‌الاصول، اسباب النزول نوشته واحدی، تفسیر الدرالمنثور، از سیوطی ، کنزالعمال،نوشته
حاکم نیشابوری ج 6،حسکانی در شواهد
التنزیل ،طبرانی در المعجم الاوسط،جصاص در احکام القران،ثعلبی وقرطبی هر دو در تفسیر خودشان.
