ابعاد وجود انسان

اندیشه اسلامی 1- درس سوم

به طور کلی ابعاد وجودی انسان بر دو قسمت می باشد:

1-      ابعاد ادراکی :. ابعاد ادراکی آن بخش از توانایی هایی است که باعث فهم ومعرفت انسان نسبت به موضوعات مختلف می شود.

2-   ابعاد گرایشی. منظور از ابعاد گرایشی تمایلات ذاتی ودرونی است که حاصل تاثیرات خارجی نباشد

بعد ادراکی نیز به نوبه  خود بر دو بخش تقسیم می شود : ادراک نظری وعملی.

1-1- ادراکات نظری :

 منظور از ادراک نظری آن دسته از ادراکات بشری است که موضوع آن  هست ها نیست ها ست.تمام دانش انسان در مورد موضوعاتی چون  شیمی، فیزیک ،جغرافیا،تاریخی و... مصداق این دسته محسوب می شوند. ادراک نظری خود به دوقسمت تقسیم می شود.

1-1-1-      ادراک حصولی :

منظور ادراکاتی است که در آن تصویری از شیء  خارجی در ذهن ایجاد می شود .هنگامی  شخصی را  می بینید  (یعنی نسبت به او علم پیدا می کنید) ویا هنگامی که بوی خاص ویا صدایی می شنوید یا مزه ای را می چشید  در واقع تصویری از آن شخص ،آن بو یا، آن مزه  و یا آن صدا درذهن شما ایجاد می شود.این تصویر در حافظه شما باقی می ماند  و هنگام یادآوری خاطرات دوباره در ذهن حاضر می شود. درواقع آن صدا یا آن شخص یا آن بو همراه شما باقی نمی ماند بلکه تصویر آن در ذهن شما ایجاد و همراه شما  باقی می ماند.این نوع ادراک که طی  تصویر معلوم  در ذهن حاصل می شود را علم یا ادراک حصولی می گویند.

1-1-2-     ادراک حضوری :

نوع دیگری از فهم انسان مربوط به مواقعی است که نه تصویر بلکه عین یک  واقعیت نزد او حاضر می شود. زمانی که غمگین ویا شاد  هستید  درواقع خود حالت غم وخود حالت شادی در وجود وی حاضر می شود نه تصویر آن.  به این نوع از ادراک ،ادراک یا علم حضوری می گویند.علم انسان نسبت خود (خود آگاهی)،وحالات خود ازمصادیق علم حضوری می باشد.اگر در زمان دیگری، با یاد آوری غم یا شادی گذشته آن را  برای دیگران توضیح دهید ویا خاطره شادی های قبلی  را در ذهنتان مجسم کنید در واقع شما با خود غم یا خود شادی  مرتبط نیستید بلکه تصویر غم یا شادی در ذهنتان حاصل می شود.

1-2-  ادراک عملی :                                                                    

 منظور آن دسته از ادراکات بشری است که موضوع آن  باید ها نبایدهای زندگی است. به عنوان مثال فهم اینکه یک رفتار خاص شایسته انجام است یا امری ناشایست است در حوزه ادراک عملی محسوب می شود. مسائلی که تحت عنوان اخلاق ، حقوق  وقوانین آموخته می شود مصداق ادراک عملی می باشد.

ادراک نظری به نوبه خود بر دو بخش است .

2-                   ابعاد گرایشی

2-1-             امور فطری

در کنار دانش هایی که گفته شد هر انسانی در وجود خود گرایشاتی دارد که باعث تمایز او از حیوانات می شود. گرایشاتی که نه به دلیل محیط یا آموزش بلکه از ابتدای تولد در سرشت  وذات وی وجود داشته است ومسائل ثانوی نظیر تربیت،محیط ،بیماری وسلامت و... باعث آن نیست هرچند در کیفیت، تشدید یا تضعیف  آن  می توانند موثر باشند .به این گرایشات ، گرایشات فطری گفته میشود. بر خلاف گرایشات غریزی نظیر میل به غذا ،آب ،جنس مخالف ،خواب  و... که دائر مدار جسم آدمی است  فطریات مربوط به امور متعالی  یعنی  ذات معنوی او (من ) است. بنابراین  به طور خلاصه فطریات  "مجموعه دانش ها،گرایش ها وتوانش هایی است که از بدو خلقت در انسان ها به صورت مشترک وجود دارد، آموزشی نیست و روبه سمت امور متعالی دارد."

2-2-        غرایز

در برابر گرایشات مورد اشاره  گرایشات ودانش هایی در ذات انسان هست که همانند فطریات  از بدو تولد در همه انسان ها وجود دارد وتحقق آن نیاز به آموزش ندارد .اما سمت وسوی آن به طرف مسائل جسمانی اوست.مثال این گرایشات مواردی همچون گرسنگی ،تشنگی ،تمایل به جنس مخالف ،میل به خواب و...می باشد.

گرایشات غریزی در حیوانات هم وجود دارد واز جمله مشترکات انسان وحیوان محسوب می شود. غرایز نیز همانند فطریات هرچند در پیدایش خود معلول امور خارجی نظیر تربیت و آموزش و...نیست اما  انی عوامل می تواند در تشدید یا تضعیف آن موثر باشد.