سیاست های تبلیغی ادیان (3)
ادیان خاور دور ( ژاپن وچین)
از میان کشورهای خاور دور ، دو کشور ژاپن وچین به لحاظ تاریخی بیش از سایر کشورهای آن منطقه در موضوع دین صاحب سبک هستند به گونه ای که در اغلب کتب دین شناسانه ویا تاریخ ادیان به مکاتب رایج در این دوکشور به صورت اختصاصی پرداخته اند. دینهای رایج در ژاپن در درجه اول دین ملی آن کشور یعنی «شینتویی» و بعد دین بودایی و در درجه سوم دین مسیحیت است. دین بودایی از طریق چین و کره به ژاپن راه یافته و در آن کشور گسترش یافته است. شاید بتوان گفت، ژاپنی ها دین را سنت ملی یا رسومات و میراث سنتی دانسته و به معنای معنوی دین توجهی ندارند
در کشور چین هم وضع تقریباً به همین گونه است ، به غیر از برخی از ادیان غیر چینی نظیر بودا واسلام ومسیحیت که در کشور چین طرفدارانی دارد، دین به معنای مشهور آن مصداقی ندارد . به این معنا که یک دین بزرگ همانند بودا یا اسلام با سابقه چینی نمی توان یافت بلکه در عوض می توان دین داری در چین را در دوقالب پیگیری نمود. قالب اول مکاتب فلسفی – اخلاقی یا فلسفی- عرفانی باستانی چینی نظیر تائوئیزم یا مکتب کنفوسیوس که از حدود 2 تا 3 هزار سال قبل در این کشور پهناور طرفدارانی داشته اند .این دو مکتب فکری، به عنوان دین ( در معنای مشهور آن ) شناخته نمی شوند زیرا برخلاف ادیان مشهور دنیا، از خدای مشخصی در آنها نام برده نشده است و رهبری واحد همانند پاپ یا دالایی لاما ندارند و مراسم واحد و متمرکز همانند حج در بین هوادارن این مکاتب مرسوم نیست و شاید به همین جهت باشد که در کتب شناخت ادیان ، دین خاصی در منطقه چین نام برده نمی شود ( همانگونه که در آفریقا چنین است ) اما این سخنان به معنی نبود پرستش و یا سنت هایمذهبی در این کشور نیست . مردم چین به شکل سنتی در میان خود سنت های بومی مذهبی داشته و دارند که بسیاری از مشخصات سنت های ادیان دیگر را دارد، معبد ، مراسم ، اذکار مذهبی، آداب و رسوم خاص، فلسفه وجهان بینی خاص و.... لکن به دلیل نبود سه ویژگی یاد شده ( رهبری واحد، مراسم منسجم و عدم شهرت خدای خاص ) شهرتی به دست نیاورده اند.
نکته دیگر آن که عقاید ومراسم مذهبی ادیان بومی چین، در طول هزاران سال جزو فرهنگ عامیانه مردم این سرزمین بزرگ قرار گرفته است و آن چنان با آداب ورسوم عامیانه اهل چین عجین شده است که نام گذاری آن به عنوان دین به گونه ای که متمایز از فرهنگ و سنت چینی باشد کار سختی است. به همین دلیل ، معرفی روش های تبلیغی که در آن امور دینی خاصی تبلیغ شود بدون اینکه بتوان از آن تحت عنوان فرهنگ بومی چین یاد نمود کار بسیار سختی است. شاید بتوان گفت، در چین مرز مشخصی بین ادیان، به ویژه بودیسم، تائویسم و اعمال مذهبی محلی وجود ندارد. با این حساب، در ادامه این سطور ، به معرفی برخی از روشهای تبلیغی خواهیم پرداخت که در آن فرهنگ چین باستان تبلیغ می شود و امید می رود با توضیحات بالا ، خواننده محترم آنها را خارج از موضوع و عنوان این درس (روش های تبلیغی ادیان ) محسوب نکند.
نامتعین بودن آمار ادیان عامیانه چینی دلایل مختلفی دارد که مهم ترین آن عدم تمایز ادیان مذکور از آداب ورسوم محلی مردم آن سامان است به گونه ای که نامگذاری برخی از سنت ها آن به عنوان یک دین ویا یک رفتار دینی برای محققان مشکل بوده ولذا در شمارش طرفداران آن سنت تحت عنوان هواداران یک دین دچار اختلاف شده و نتیجتاً دلیل آمار متفاوتی در این خصوص ارائه شده است .
از جمله سنت های مذهبی چینی می توان به احترام به نیروهای طبیعت، خدایان اقوام، اجداد و اساطیر چینی اشاره داشت. بر اساس تعالیم ادیان چین باستان، هر خانه و خاندان ،ضریحی به یادگار نیاکان و رفته گان میساختند و بر فراز آن تابلو های چوبی با نقش و نگار و نام گذشتگان نصب می کردند و حتی مراسم عقد و ازدواج نیز در این مکان ها انجام میگرفت.
با توجه به مطالب بالا می توان گفت تبلیغ دینی با قالب وتعریفی که در ادیان مشهور نظیر اسلام ومسیحیت وجود دارد در رسانه ها ویا موسسات تبلیغی و ترویجی چین وژاپن چندان مشهود نیست اما تبلیغ و تبیین آداب ورسوم وباورهای ملی و معرفی فرهنگ سنتی بسیار پررنگ توسط رسانه های این دوگشور تعقیب می شود و باتوجه به نزدیکی مفهوم دین با سنت های ملی و باستانی می توان این گونه فعالیت ها را به عنوان تبلیغات دینی در این متن مورد اشاره قرار داد.
اکنون با توجه به این نکته به برخی از تبلیغات رسانه ای که از سوی هوادران سنت های باستانی ملی این دوکشور در عرصه رسانه های صوتی تصویری انجام شده است اشاره ای می نمائیم :
ایکی یوسان
ایکی یوسان جموعه انیمه۲۹۶ قسمتی، از محصولات Toei Animation است که از اکتبر ۱۹۷۵ تا ژوئن ۱۹۸۲ از کانال TV Asahi پخش شد. داستان این مجموعه الهام‌گرفته از زندگی راهب بودایی به همین نام است. وی پسر یکی از امپراتوران ژاپن بوده است که با به قدرت رسیدن شوگون‌ها حکومت را از دست می دهد ، مادرش مجبور شده به همسری یک شوگون درآید و برای همین او را به معبد فرستاده است. این کودک مراتب رشد و ترقی در معبد را ، خیلی زود طی می‌کند و با نشان دادن خلاقیت در کارها شخصیت ویژه ای از خود نشان میدهد به گونه ای که اغلب مشکلات محلی و حکومتی جامعه به او ارجاع می شود. ای ایکیوسان هر زمان که تصمیم به تمرکز میگیرد دو انگشتش را روی سرش می‌چرخاند و بعد شروع به فکر کردن می‌کند. دقیقا همان شمایلی که مجسمه متفکر بودا در تمامی معابد بودایی ها دارد.
این مجموعه انیمیشنی، مجموعه ای است که هر قسمت آن دارای داستانی جدید است، اما یک کلیت در همه آنها وجود دارد و آن تبلیغ و موشکافی نطام بودایی «ذن» می باشد.
حضور نماد هایی چون دیر بودایی که در آن مجسمه های بودا در موقعیت های مختلف دیده می شود، وجود محل اجداد بزرگان در معبد، در مجاورت رودخانه و به دور از شهر بودن معبد، لباس یکدست سفید اعضای دیر و سر تراشیده آنها در دیر آنگوگوچی، حضور استاد بزرگ و تعالیم و تنبیه های او. اعتراف شاگرد ها نزد رودخانه، همه و همه روایتگر بودن ایکیو برای نشان دادن تعالیم بودا، شاخه ذن را نشان می دهد. البته، در نسخه فارسی ای که در سیمای جمهوری اسلامی نمایش داده شد ، بسیاری از مناسک بودائی، آداب ادعیه خوانی و توسل به ارواح و مردگان از این مجموعه حذف شده بود. بیتوته کردن در معبد، رعایت نظافت محل زندگی و پیروی از مناسکی است که روبروی مجسمه بودا با ایجاد تمرکز از دیگر المان هایی است که تبلیغ بودیسم در این مجموعه را رقم می زند.[1]
در این مدرسه از آموزش های مرسوم و کلاس درس و نظایر آن خبری نیست. و جز انجام کارهای معمول معبد فعالیت دیگری مشاهده نمی شود . نکته داستان همین است که ، اصلا چیزی برای تدریس وجود ندارد چرا که همه بودائی اند و در حال سلوک ، و همانگونه که مشهور است راه وصول به اشراق بودایی همه در ضمیر انسانی متمرکز است نه در کتاب و درس های مرسوم در مدارس .[2]
مولان
انیمیشن مولان در دو قسمت ۹۰ دقیقه و به کارگردانی "تونی بنکرافت و باری کوک "(کارگردان قسمت اول ) و دارل رونی و لین استرالد (کارگردان قسمت دوم ) ، توسط شرکت والت دیزنی پیکچرز در سالهای 1998 و2004، ساخته شد.
مولان شخصیت اول این پویانمایی ، یگانه دختر خانواده است. او که علاقه زیادی به خصلت های زنانگی از جمله زیبایی دارد (شرکت در مراسم انتخاب زیباترین دختر چین ). با حمله مغول ها به سرزمین چین واعلام بسیج عمومی ، از هرخانواده باید یک نفر به جنگ اعزام شود و مولان که پدر بیمارخود را ناتوان از شرکت در جنگ می بیند خود تصمیم میگیرد به جای پدر در جنگ شرکت کند. این کار با تغییر قیافه او به شکل پسرها میسر می شود و وی بدون تحریک حساسیت دیگر سربازان در سپاه چین به عنوان سرباز مشغول به خدمت می شود.
مولان قبل از عزیمت به زیارت اموات خانواده که مقبره آنها طبق رسوم چینی در کنار خانه است میرود واز ارواح گذشتگان مدد می جوید . در پی درخواست او ارواح خانواده جلسه می گیرند و روح بزرگ خاندان، محافظی برای او می فرستند.محافظ مذکور که در شکل یک اژدهای کوچک است در همه امور کمکوراهنمای مولان و محافظ وی از خطرات است و نهایتا با امداد های ارواح مولان نقش مهمی در پیروزی لشکر چین بر سپاه مغول از خود نشان می دهد.
در قسمت دوم پس از پیروزی، مولان و ژنرال جوان که فرمانده وی بود و به صورت اتفاقی راز مولان را فهمیده است تصمیم به ازدواج می گیرند. از دواج در همان معبد ( مقبره بزرگان خانواده ) انجام می شود و پدر مولان هنگام ازدواج گردنبند " یانگ " خود و " یین " همسرش را به مولان می دهد و او را راهنمائی می کند تا در مسیر طبیعت گام بردارد. او هنگام هدیه دادن این دو گردنبند به مولان و همسرش، اشاره به زایندگی دو جنس مخالف با همه تفاوتهایشان می کند و مولان در جواب پدر می گوید: " من درس یانگ و یین رو خوب یاد گرفتم" این نکته گویای اصالت و کاربرد این اعتقاد در اندیشه طراحان این انیمیشن است. تا به مخاطب گوشزد شود که برای پیشرفت در زندگی باید به فکر تکامل بخشیدن به قوای خود با استمداد از نیروی مخالف باشند.نکته ی که در آئین باستانی تائو بسیار مورد تاکید است.
احترام به خانواده، باور به تاثیر ارواح گذشتگان، احترام به اموات وزیارت ایشان ، باور به دوگانگی نیروهای تاثیرگذار در طبیعت (یین ویانگ ) از جمله المان های تبلیغی فرهنگ وسنت مذهبی چینی است که در این انیمیشن تبلیغ شده است. [3]
[1] - قشقاوی، محمدسعید، تبلیغ ادیان غیرتوحیدی در قالب انیمیشن، جام نیوز،کد خبر395521، مشاهده در 31 شهریور 93
[2] - فعالی، محمدتقی، . آفتاب و سایه ها، انتشارات نجم الهدی، صفحه 335
[3] - قشقاوی، محمد سعید، تبلیغ ادیان غیر توحیدی در قالب انیمیشن، سایت جام نیوز ، کد خبر۴۹۷۲۴۲۴، تاریخ مشاهده:17 شهریور 93
