تفسیر موضوعی قران (7) ، بهشت در قران ( بخش دوم)

مدت بهشت

قران مکرراً بر ابدی بودن بهشت تاکید دارد. و در آیات زیادی ، پس از توصیف بهشت وبهشتیان عبارت "خالدین فیها" را آورده است  که به معنی   جاودانگی  عذاب یا باداش قیامتی  دارد البته در یکی دوجای قران ، خلود ابدی مشروط به اراده خداوند دانسته شده است که ممکن است کنایه از تدبیر وتسلط خدا بر نظام پاداش وجزا باشدنه موقتی بودن آن  :

.وَ أَمَّا الَّذینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خالِدینَ فیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلاَّ ما شاءَ رَبُّکَ عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ (108)

"و اما کسانى که نیکبخت شده‌اند، تا آسمانها و زمین برجاست، در بهشت جاودانند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد. [که این‌] بخششى است که بریدنى نیست"

محرومین از بهشت

شاید نتوان قوی تر از شرک ،کفر وبی ایمانی و تکذیب آیات الهی و تکبر ورزی در مقابل دین خدا، سببی برای محرومیت از بهشت پیدا کرد. قران مجید صریحا می فرماید:

إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النَّارُ وَ ما لِلظَّالِمینَ مِنْ أَنْصارٍ (72)

هر کس به خدا شرک آورد، قطعاً خدا بهشت را بر او حرام ساخته و جایگاهش آتش است، و براى ستمکاران یاورانى نیست.»

قران ، تکذیب آیات الهی وتکبر ورزی در پذیرش سخن خدا را از دیگر علل محرومیت از بهشت میداند:

إِنَّ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى یَلِجَ الْجَمَلُ فی‏ سَمِّ الْخِیاطِ وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمینَ (اعراف-40)

در حقیقت، کسانى که آیات ما را دروغ شمردند و از [پذیرفتن‌] آنها تکبّر ورزیدند، درهاى آسمان را برایشان نمى‌گشایند و در بهشت درنمى‌آیند مگر آنکه شتر در سوراخ سوزن داخل شود. و بدینسان بزهکاران را کیفر مى‌دهیم.

و در جای دیگر صریحا کافران را از استفاده از نعم بهشتی  محروم می داند:

 وَنَادَىٰ أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِیضُوا عَلَیْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّـهُ  قَالُوا إِنَّ اللَّـهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْکَافِرِینَ

اهل دوزخ بهشتیان را نداداده و از آنها طلب آب یا برخی از ارزاق بهشتی می کنند .بهشتیان جواب می دهند : خداوند این ها را بر کافران ممنوع کرده است

نکته لطیفی که از بررسی آیات مربوط به بهشت  به ذهن می رسد آن که ، ایمان به تنهایی شرط ورود به بهشت نیست. اغلب آیات مربوط به ایمان ، آن را منضم به عمل صالح دانسته اند . ااما در جهت عکس آن ، بی ایمانی به تنهایی سبب خروج از بهشت دانسته شده است . بنابراین ایمان همراه با عمل سبب ورود به بهشت وکفر ،شرک و تکذیب آیات حق  سبب خروج از آن محسوب می شود.نتیجتا اینکه امیان شرط لازم هست اما شرط کافی نیست.

گفتمان اهل بهشت

بهشتیان در مذاکرات بین خود چه می گویند؟ چه موضوعاتی برای آنها ارزش گفتگو دارد؟ قطعاً در بهشت بحث بر سر زمین واملاک و واختلافات مادی و رقابتهای حسادت برانگیز در زرق وبرق دنیا وامثال آن نیست.بلکه اگر سخنی باشد سخنی نورانی ومناسب با فضای بهشت خواهد بود . در وهله اول باید دانست که در بهشت جای سخن های گزاف وبیهوده ونیز سخنان گناه آلود نیست:

لایسمعون فیها لغواً ولاتاثیماً

در آنجا هیچ سخن بیهوده و گناه آلودی نشنوند

بلکه هر سخنی رد وبدل شود سخن سلامت و نیکی است :

الا قیلاً سلاماً سلاماً

یکی از زیباترین موضوعات سخن وری اهل بهشت حمد  وسپاس خداوند و تشکر از اوست. آنها گاه خدارا بخاطر اجازه ورود به بهشتش ثنا می گویند :

وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلینَ (74)

و سرزمین [بهشت‌] را به ما میراث داد، از هر جاى آن باغ [پهناور] که بخواهیم جاى مى‌گزینیم.» چه نیک است پاداش عمل‌کنندگان

و گاه بخاطر هدایت هایی که خدا مشمول حالشان گردانید خدا را شکر می کنند:

وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِّ (43)

گفتمان دیگر اهل بهشت ، مذاکرات ایشان با اهل دوزخ است:

وَ نادى‏ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ (اعراف، 44)

و بهشتیان، دوزخیان را آواز مى‌دهند که: «ما آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود درست یافتیم؛ آیا شما [نیز] آنچه را پروردگارتان وعده کرده بود راست و درست یافتید؟» مى‌گویند: «آرى.» پس آوازدهنده‌اى میان آنان آواز درمى‌دهد که: «لعنت خدا بر ستمکاران باد.»

و در جای دیگری از علت بدبختی و عذاب اهل نار می پرسند و پاسخ می شنوند که :

فِی جَنَّاتٍ یَتَسَاءَلُونَ  عَنِ الْمُجْرِ‌مِینَ مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ‌ قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ

اهل بهشت از مجرمان مى‌پرسند: چه چیز شما را در آتش [سَقَر] درآورد گویند: «از نمازگزاران نبودیم، و بینوایان را غذا نمى‌دادیم، با هرزه‌درایان هرزه‌درایى مى‌کردیم، و روز جزا را دروغ مى‌شمردیم،"

و گاه از همدیگر درباره اعمال صالحشان در دنیا  می پرسند:

وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءَلُونَ ﴿٢٥﴾ قَالُوا إِنَّا کُنَّا قَبْلُ فِی أَهْلِنَا مُشْفِقِینَ ﴿٢٦﴾ فَمَنَّ اللَّـهُ عَلَیْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ ﴿٢٧﴾ إِنَّا کُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ  إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ

گویند: «ما پیشتر در میان خانواده خود بیمناک بودیم. (۲۶) پس خدا بر ما منت نهاد و ما را از عذاب گرم [مرگبار] حفظ کرد. (۲۷) ما از دیرباز او را مى‌خواندیم، که او همان نیکوکار مهربان است.

گاه ، بهشتیان یاد دوستانی میکنند که با آنها بر سرحقانیت راه خدا بحث می کردند

قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ إِنِّی کَانَ لِی قَرِ‌ینٌ  یَقُولُ أَإِنَّکَ لَمِنَ الْمُصَدِّقِینَ. فَاطَّلَعَ فَرَ‌آهُ فِی سَوَاءِ الْجَحِیمِ(صافات، 55)

یکی از گویندگان بهشتی م یگوید: من در دنیا رفیقی داشتم که به طعنه وتمسخر از من می پرسید آیا تو از راستگویانی (آیا سخنانت حقیقت دارند)

آنگاه به دنبال او به جستجو می پردازد واو را در جهنم می یابد

از دیگر مخاطبان اهل بهشت، فرشتگان و نگاهبانان بهشت هستند. آنها نیز  با اهل بهشت گفتگوهایی دارند . از جمله  خوش آمد گویی به تازه واردان است:

 " وَ سیقَ الَّذینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدینَ" (اعراف، 73)

"و کسانى که از پروردگارشان پروا داشته‌اند، گروه گروه به سوى بهشت سوق داده شوند، تا چون بدان رسند و درهاى آن [به رویشان‌] گشوده گردد و نگهبانان آن به ایشان گویند: «سلام بر شما، خوش آمدید، در آن درآیید [و] جاودانه [بمانید"

ویا :

الَّذینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (32)

" همان کسانى که فرشتگان جانشان را -در حالى که پاکند- مى‌ستانند [و به آنان‌] مى‌گویند: «درود بر شما باد، به [پاداش‌] آنچه انجام مى‌دادید به بهشت درآیید."

رابطه بین بهشتیان رابطه ای بس نیکو وبدون دغدغه های دنیوی نظیر حسادت ها و توهین و بحث های لغو وبیهوده خواهد بود. و اصولاً اهل بهشت در دل خود هیچ کینه وحسدی نسبت به همگنان خویش ندارند

وَ نَزَعْنا ما فی‏ صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ 43

و هر گونه کینه ای را از دل های آنان زدودیم