سیاست های تبلیغی ادیان (4) تبلیغ در هندوئیزم
از میان قریب یک ملیارد و سیصد هزار نفر جمعیت کشور هندوستان بیش از یک ملیارد نفر پیرو آئین هندوئیزم (برهمنیزم ) هستند. از نظر تاریخی، هندوئیزم ، ریشه در آئین ودایی دارد. آئینی که پس از مهاجرت اقوام آریایی به هند از تلاقی آداب ورسوم اقوام بومی هند و آریایی ها پدید آمد. برخی از نویسندگان تاریخ ادیان، وجود عناصر مشترک اعتقادی بین زرتشت وهندوئیزم نظیر چند گانه پرستی ،اعتقاد به قربانی برای خدایان ، ورواج سرودهای مذهبی و....را به همین دلیل دانسته اند [1]
سروده های یاد شده به تدریج درقالب بیان های مقدسی تحت عنوان "ودا" درامد وپس از چند قرن از حالت شفاهی به صورت مخطوط ومکتوب تبدیل شد و درپی آن مذهب ودائی حول آن نظام یافت .کتاب وداها شامل اشعار،اوراد دینی ،داستانهای ،اوراد جادو و...است.حب یکی از قوای طبیعی بودند و در رأس همه آنها سه خدا بزرگتر یعنی دایوس پیتار [2] پدر آسمانی ، پریتوی ماتار [3] خدای زمین (خدای مادر) وپریتوی میترا خدای آفتاب (خدای بخشایندگی ونماینده صدق وکرامت واخلاق پرستش می شدند.[4]خدایان دیگری همچون : انیدرا (خدای باران وصاعقه)، رودره (خدای ترس که مسبب مشکلات بود)، یاما (خدای ارواح که برمردگان حکمرانی می کند)، آگنی (خدای آتش ونور که از بین برنده ظلمت بود وکاشف اسرار وظلمتها ) در رتبه بعد مورد احترام بودند.
دراواخر ق 7 ق م به تدریج متونی تحت عنوان "برهمنه " ها ، که مشتمل بر ادعیه ومقالاتی درباره هستی بود تدوین شد .این متون شامل ادعیه واوراد وذکر اداب وتشریفات مراسم قربانی و.. نیز می شد واشاراتی نیز به اندیشه " وحدت عالم وجود" درآن مشاهد می شد واز" برهما" به عنوان وجودی که همه هستی درمقابل او خاضعند ومرکز وحقیقت باطنی عالم و ذات خلاق آن یاد شد. وبدین ترتیب اساس مذهب "هندوئیزم" پایه گذاری شد.[5] آئین برهمنی اولین گرایشات وحدت انگارانه از هستی را سرلوحه کار خود قرارداد واین از مهم ترین تفاوتهای آن با آئین ودائی محسوب می شود.
کتاب "اوپانیشادها" بزرگترین متن عرفانی هندی ،کتاب دینی و مقدس آئین "برهمنیزم "است این کتاب ، درطول قرون 4 تا 7 میلادی نگاشته شد و .اغلب مقالات آن مربوط به برهماست . برهما موجودی است لاشیء وبلا حرکت وبدون احساس ، ذاتی غیر مشخص که برای جهان همانند رحم است وعالم از آن زائیده می شودوسرانجام به او باز می گردد. او اصل وجوهر تمام موجودات است [6].
از آموزه های مهم برهمایی ، عقیده تناسخ، خلقت دوره ای جهان، نقش انحصاری عمل در سرنوشت( کارما)، رستگاری نهایی (موکشه ) در قالب فنا ووحدت با برهما ، نظام اجتماعی طبقاتی کاست و...را می توان برشمرد.
روش های تبلیغ برهمنیزم
تبلیغ آئین یا سنت برهمنیزم دامنه وسیعی از رفتارهای تبلیغی را شامل می شود. رابطه عمیق وتاریخی که این آئین با طرز زندگی و آداب ورسوم مردم هند در طول تاریخ پیدا کرده است . از این رو، حوادث سیاسی اجتماعی که بر این سرزمین فرود آمده است در توسیع یا تضییق دایره هواداران برهمنیزم موثر بوده است . و به دلیل همین رابطه پیچیده وچند جانبه دامنه وسیعی از روش های تبلیغی فراروی مبلغان برهمنی قرار داده است. این دامه وسیع از ترویج تمرین های ورزشی یوگا ، موسسات ترویجی وتبلیغی ، انتشاراتی و حتی موسسات بزرگ خیریه را در بر می گیرد .
مهم ترین عللی که در طول تاریخ باعث حفظ ویا ترویج این مکتب بوده است را در علل زیر می توان جستجو کرد:
یکم : مهاجرت به سرزمین های ، عرصه تقابلات فرهنگی وتبلیغی ادیان مختلف گاه به رقابتهای شکننده و خشونت آمیز کشیده می شود. در چنین مواقعی ، هوادارن یک آئین دوراه در برابر خویش دارند، ماندن و مقاومت کردن در برابر فشارها ، مهاجرت و خالی کردن میدان به نفع رقیب .
شاید ، در بدو امر روش دوم به عنوان نوعی عقب نشینی وشکست تلقی شود اما گاه این مهاجرت های اجباری منتهی به کشف سرزمین های بی خطر ومناسب برای زندگی هوادارن و گسترش آئین به ظاهر شکست خورده می شود و مصداق ضرب المثل معروف ایرانی ، "عدو شود سبب خیر " می گردد. در این زمینه می توان به و مهاجرت هندوان از جاوه شرقی به بالی اشاره کرد که برای درامان ماندن از فشارهای اسلامگرایان صورت پذیرفت ودر عمل باعث شد تا این منطقه خوش آب وهوا به عنوان یک منطقه هندونشین در میانه نقشه کشور اندونزی، پرجمعیت ترین کشور اسلامی، تبدیل گردد
دوم : ترویج ورزش و نرمش یوگا . این ورزش که عز عقبه فلسفی عمیقی برخوردار است شکل عملیاتی فلسفه ای است به همین نام که انجام نرمش های خاص، تمرکز، تنفس صحیح و پاره ای دستورات دیگر را به عنوان راهی برای نجات انسان ها از چرخه تناسخ پیشنهاد می دهد. از انجا که فلسفه یوگا بخشی از سنت بزرگ هندی محسوب می شود و در اکثر سنت های دینی هندی مورد توجه بوده است لذا ترویح این ورزش به نوعی تبلیغ مکاتب هندی به ویژه هندوئیزم می توان تلقی کرد.
سوم : مبلغین ؛ افرادی که با مسافرت به سرزمین های مختلف به ترویج آئین هندوئیزم می پردازند. برخی از این مبلغین به دلایلی از شانس اقبال عمومی برخوردار می شوند و شهرت آنها بر میزان تاثیر کلامشان می افزاید. علت اقبال عمومی را می توان در نیاز جامعه به تعالیم وی ، قدرت بیان و سایر ویژگی های فردی ویا موقعیتی شخص مبلغ جستجو کرد. به عنوان مثال، نیاز جامعه غربی که از زندگی ماشینی و دنیای صنعتی به تنگ آمده و دچار پوچی شده بود باعث گردید تا تعالیم یوگاندانا ( 1952-1893) در آمریکا بسیار موثر افتد .
از دیگر مبلغین سنت های هندی می توان به ماهاری، سای بابا و اشو اشاره نمود . گرچه افراد یاد شده هریک به آموزش وترویج مکتب خاصی می پرداختند اما بخش قابل توجهی از تعالیم آنها که ریشه در تعالیم هندوئیزم دارد مشترک است
چهارم : موسسات تبلیغی
جز در مورد اشخاص مشهور ، انجام کار منظم تبلیغی منظم وگسترده جز در سایه ایجاد موسسات و شخصیت های حقوقی امکان پذیر نیست. به دلیل برخورداری موسسات و سازمان ها از عدده ووعده بیشتر ، در مقایسه با تلاش های فردی از توان و قابلیت های بیشتری برخوردار هستند.از جمله موسسات فعال در عرصه تبلیغ سنت های مذهبی هندی می توان به موسسه هایی نظیر براهما کریشنا ، ایسکون [7] ، موسسه راماکریشنا و.... اشاره داشت.
موسسه راماکریشنا
یک سازمان خیریه که توسط سوامی ویوِکاناندا (شاگرد راماکریشنا )در 1897 تاسیس شد.
دامنه فعالیتهای خیریه داوطلبانه این موسسه اموری همچون : مراقبت های بهداشتی، امداد رسانی، مدیریت روستایی، رفاه قبیله ای، آموزش و پرورش ابتدایی را در بر می گیرد . این موسسه ،از لحاظ ساختاری، خود از دو بخش ترکیب شده است
الف- راماکریشنا مث: که به امور آموزش وپروش راهبان هندو می پردازد
ب- راماکریشنا میشن: که عهده دار مدیریت فعالیتهای خیریه، امدادی و ترویجی است
مرکز اصلی این موسسه ، معبد بلور است .در مرام نامه این موسسه اهداف، ایده ها و مقاصد زیر به عنوان مهم ترین اموری که باید مد نظر مبلغان قرار گیرد ذکر شده است:
یگانه دانستن همه ادیان و احترام به موسسین آنها مانند بودا، مسیح و محمد.
کار عبادت است وخدمت به انسان ها خدمت به خدا
گسترش آموزش و پرورش، خدمات پزشکی، کمک به روستاییان وتلاش برای رفاه همه جانبه بشریت، به ویژه فقرا و محرومان.
توسعه هماهنگی شخصیت از طریق تمرین های مرکب از حکمت و دانش، بهکتی (عبادت هندوئی)، یوگا و کارما
موسسه راما کریشنا در ضمن فعالیتهای خیریه وترویجی از تلاش در عرصه دنیای مجازی نیز غافل نمانده و از وبسایت فعالی در این زمینه پشتیبانی می نماید.[8]
موسسه بهگتی ودانتا [9]، (BBT)
این موسسه را می توان بزرگترین موسسه انتشاراتی آثار ودائی دانست. موسس این مجموعه سوامی پرابوپادا ست که آن را در سال 1927 تاسیس نمود . این موسسه با نشر آثار ودایی وبرهمنی در بیش از 80 زبان سهم بسیار مهمی در تبلیغ وترویج آئین برهمنیزم ایفا می کند. منشورات این موسسه عموماً پیرامون یوگا، مدیتیشن، کارما،تناسخ،خامخواری و آشپزی است . علاوه بر کتاب ، از طریق انتشار مجله ماهنامه نیز تعالیم خویش را در اختیار مخاطبان قرار می دهد . همچنین ، این موسسه توانسته است ، در عرصه فضای مجازی نیز نام خود را جزو مشهورترین پایگاه های داده رسانی مکاتب هندی به ثبت برساند.. در سایت این موسسه [10]مطالب متنوعی در قالب عکس، فیلم،فایل صوتی ، مصاحبه، کتاب ،مقاله موجود است .
موسسه تبلیغی براهما کوماریس
این مرکز تبلیغی فعالیت خود را از سال 1937آغاز نمود وبه دلیل تلاش زاید الوصف رهبران آن که همگی زن هستند توانست پس از مدتی شعب خود را در بیش از 110 کشور تاسیس نماید. عرلاوه بر این ، هم دفتر مرکزی وهم تمام شاخه های این موسسه از فعالیت در فضای مجازی غافل نبوده اند سایت اصلی موسسه ونیز سایت اینترنتی شاخه های آن سرشار از عکس و فیلم ،مصاحبه، کتاب الکترونیکی و... در تبلیغ هندوئیزم است.[11]
پایگاه های داده رسانی مجازی
در عرصه اینترنت میتوان به دو وبسایت معروف هندوئیزم [12]و وبسایت موزه بریتانیای هند اشاره داشت . اولی با بیش از 4 ملیون بازدید کننده در ماه گوی سبقت را ربوده است . این وبسایت ، متن محور و ارائه کننده صدها مقاله در معرفی آئین برهمنیزم می باشد. مقالات وبسایت موضوعات متنوعی از قبیل بخش پزشکی : ارائه درمان برای بیماری های صعب العلاج مثل: دیابت، قانقاریا ، سرطان، پوکی استخوان، آرتروز ،خاطرات گروندگان به هندوئیزم را شامل می شود.
وبسایت موزه بریتانیا [13] نیز ارائه کننده دهها مقاله ، عکس وسایت متن محور که ابعاد مختلف فرهنگ باستانی هند را توضیح میدهد و در ضمن به ادیان هندی وعقایدشان پرداخته است.
[1] -شریعتی، تاریخ ادیان، ص133
[2]- پدر آسمانی در یونان باستان « زئوس پاتر » خوانده شد ؛ در روم او را « یوپیتر » نام دادند و در هند او را « دایوس پیتار » صدا زدند و همچنان ایرانی های باستان و حتیها او را به عنوان پدر آسمانی پرستش کردند
[3] - خدای زمین ؛ در نزد یونانی ها « گایا ماتار » نام گرفت
[4] - ایرانی ها آنرا « مهر » یا خدای آفتاب خواندند .دقت درکلمه پیتار وماتار وشباهت زیاد آن با لفظ "پدر ومادر " درفارسی ونیز" father &mother " درانگلیسی می تواند حکایت از مبدأئیت یک نظام زبانی اولیه درقاره های مختلف داشته باشد که ناشی از مهاجرت آریایی ها به این سرزمینها بوده باشد.
[5] -جان بی ناس-ص148
[6] -تاریخ جامع ادیان –ص150
[7] - The International Society for Krishna (iskconuk.com)
[8] - http://www.belurmath.org
[9] - Bhaktivedanta Book Trust
[10] - Krishna.com
[11] - http://www.brahmakumaris.org
[12] - www.hinduism.co.za
[13] - http://www.ancientindia.co.uk/
