یازده امام، یازده هزار امامزاده

بر اساس آمار منتشره تعداد امامزادگان در ایران در اوایل انقلاب اسلامی 1500مقبره بود. این رقم تا سالهای اخیر به حدود  11 هزار امامزاده وبقعه مقدس رسیده است. این بدان معناست که طی سال‌های پس از انقلاب  به‌طور میانگین، سالانه تعداد ۳۰۰ امامزاده وبقعه  جدید در ایران مورد شناسایی وثبت قرار گرفته‌است.^. بنا به گزارش های رسمی  بالغ بر ۸۰۰۰ عدد از این امامزاده‌ها فاقد سند و شجره‌نامه هستند. بنابراین حدود  3000 امامزاده  با سند و  شجره نامه و 8000 امامزاده مشکوک السند در ایران داریم.

منظور از امام­زاده  در معنای درست آن  افرادی هستند که از حیث نسب  بلافصل به یکی از  ائمه معصومین(ع)  متصل هستند. با توسعه تاریخی در معنی امام زاده ، نوادگان و فرزندان بافاصله نیز جزو مصادیق این واژه قرار گرفته اند.با این حال تصور اولیه هر کس بعد از شنیدن واژه امام زاده، مقبره یکی از فرزندان بلافصل ائمه است و در بدو امر نوادگان خصوصاً آنها که با چند واسطه به امام معصوم میرسند از شمار امام زادگان واقعی خارجند و باید با عنوان دیگری  از آنها یاد کرد لکن آنها نیز  با تسامح مشمول مصادیق این واژه شده اند.

اولین مهاجرت یا پناه آوری اهل بیت  به ایران مربوط به مهاجرت یحیی بن زید، نواده امام سجاد  به خراسان و  کشته شدن وی در منطقه  سجستان بود. می توان گفت تمام امامزادگان بلافصل موجود در ایران  فرزندان 6 امام: از  امام سجاد تا امام هادی(ع) می باشند ( از نسل امام رضا (ع)  و امام حسن عسکری  امام زاده بلافصلی ثبت نشده است).

اغلب مقابری که در ایران تحت عنوان امام زاده مشهور هستند محل دفن ساداتی است که در زمان حیات خود به دلیل تقوا و خیراندیشی که داشتند مورد علاقه  و احترام مردم منطقه و  محل مراجعه مومنین و فریادرس بیچارگان وضعفا بودند به همین دلیل پس از مرگ نیز  مقبره ایشان  مورد اقبال مومنین  واقع شده­است. اغلب مراجعات مردم  به این مقابر برای فاتحه خوانی، توسل به ارواح ایشان ، انجام  عبادت ، دعا و ایفای نذورات است . این مراجعات  در طول قرون متمادی مقبره های مذکور را بدل به زیارتگاه  کرده و باعث ساختن ساختمان هایی در این مکان ها شده است که  با معماری خاص خود تحت عنوان امامزداه معروف شده اند.

گفتنی است، برخی از مقابری که به اسم امامزاده مشهورند هیچ ربط نسبی به ائمه نداشته واصولاً در جرگه سادات نیستند.بلکه مرقد برخی از  خوانین،سران ایلات، شخصیت های محلی، عرفا و حتی سران برخی از فرق و مذاهب  اسلامی غیر شیعه همچون داعیان اسماعیلیه و  حتی فرق غیر مسلمان  همچون بزرگان اهل حق است که بر اثر بی دقتی و به تدریج تحت عنوان امامزاده شهرت یافته اند. به عنوان نمونه مقبره بابارکن الدین (اصفهان) ، پیر بکران ( استان اصفهان)، شاهزاده محمد»، «شاهزاده احمد»، «بابابزرگ»، «سید ابوالوفا»، «پیر حیدر»، «باباگرگر»، «شیدای نازار» و... در استانهای کهکیلویه و بویر احمد، آذربایجان غربی و شرقی، کرمانشاه، ایلام، همدان و لرستان، چهارمحال و بختیاری را می توان یاد کرد.

بسیاری از امامزاده‌های ایران فاقد سند و شجره‌نامه هستند و در صحت تاریخی آن‌ها محل تردید است. از معروف­ترین آن‌ها می‌توان به بی‌بی شهربانو، امامزاده قاسم و امام زاده قلقلی اشاره کرد.

تعداد کمی از این رقم ( حدود 30 بقعه)  مربوط به مقابر پیامبران می باشد که در استان های مختلف  پراکنده اند . بیشترین تعداد این مقابر در  استان‌ اصفهان و سمنان( پنج مقبره)، قزوین (چهار مقبره)، آذربایجان شرقی (سه مقبره) است. مشهورترین پیامبران مدفون در ایران یوشع بن نون در اصفهان، دانیال نبی در شوش، حبقوق  در تویسرکان و حجی  در همدان هستند.

حضور فرزندان ائمه شیعه در ایران به محدودیت ها، تهدیدات و مخالفتها و نسل کشی هایی باز می­گردد که در دوران حکومت بنی امیه و بنی عباس نسبت به اهل بیت روا داشته  شد. باتوجه به اقبال مردم ایران به خاندان پیامبر و فاصله ایران از مرکز حکومت اموی (شام) و عباسی ( بغداد) این سرزمین مکان مناسبی برای پناه آوری و پنهان شدن سادات به شمار می رفت. تاسیس دولت های علوی با گرایش شیعی و اسماعیلی  در مناطق مختلف سرزمین ایران  از جمله مناطق شمالی ایران باعث شد تا تعداد سادات مذکور در این مناطق  نسبت به سایر نقاط بیشتر باشد به همین دلیل بالاترین آمار بقعه های مقدس وامامزادگان مربوط به استانهای مازندران و گیلان است.جالب این که تعدادی  از امامزاده های موجود در استان های مذکور گرایشات غیر امامی (نظیر زیدی یا اسماعیلی ) داشته اند اما این امر باعث کم اقبالی مردم به آنها نشده است.( به عنوان نمونه ناصرالحق اطروش در آمل که از بزرگان زیدی است)  

احترام با سادات به ویژه عالمان دینی  همچنان در میان مردم شیعه و حتی غیر شیعه جریان دارد . بی دقتی و تسامح در نامیدن این گونه افراد به اسم امامزاده باعث شده است تا همچنان  در گوشه وکنار شاهد ظهور امام­زاده های جدید باشیم. نامگذاری این افرادبه عنوان امامزاده باعث تسری قداست و احترام امامزداه های بلافصل به آنهاست که از نظر فرهنگی ودینی قابل تامل است.

احترام و قداست اهل بیت باعث انگیزش مومنین برای یافتن یا ساختن امامزاده های جدید در گوشه و کنار کشور شده است . گویی نوع یمسابقه در داشتن تعداد بالاتر امامزادگان در میان مومنین شهرها روستاهای ایران در جریان بوده ست. تا جایی که افراد منسوب به ائمه معصومین به هر نسبت وفاصله ای با عنوان امامزاده ثبت شده و تبلیغات مذهبی برای جذب مردم به سمت قبور ایشان انجام می شود.به عنوان نموئه اخیرا قبر مادر شاهچراغ در شیراز مورد توجه قرار گرفت و برای آن بارگاه وساختمانی ساخته شد. بدیهی است این عمارات به تدریج در میان مردم با عنوان امامزاده معروف خواهند شد.مقبره مرحوم فیاض دستگردی در منطقه دستگرد اصفهان، قبر «میرعزیز میرزاده»  پدر نماینده گرمی  اردبیل در مجلس که به عنوان «آستان مقدس امامزاده سید عزیز علیه السلام» اخیراً دارای ضریح  شده است و نظایر آن از نمونه های دیگری از امام زاده های جدید هستند.

تاسیس هر امام زاده  به تدریج  حواشی خاص خود را در پی خواهد آورد. برای مثال ابداع و انتشار  زیارت نامه ، جعل احادیث در فضیلت امامزداه، نقل خواب و معجزات و تاثیر زیارت قبر  یا توسل به ایشان، به راه افتادن فعالیتهای اقتصادی در کنار امامزاده  که گاه درآمدزایی آنها از اولویت بیشتری نسبت به آثار معنوی زیارت امام زاده برخوردار می شود. مساله اخیر(بعد اقتصادی وکارآفرینی ودرآمدزایی امامزاده در منطقه پیرامون خود در این سال ها که به دلیل گسترش راه ها و آسان شدن مسافرت و گسترش روحیه سفر و علاقمندی هموطنان به دیدار میراث فرهنگی ومذهبی شایع شده است. باعث ایجاد مزیت های توریسیتی گردیده است تا جایی که گاه شاهد تولید قداست جعلی  با هدف جلب نظر مسافران  هستیم. نقل خواب ها معجزات ، شجره نامه های دروغین، پوشش خاص خادمان و شبیه سازی به حرم ائمه و ابداع قوانین خاص مذهبی (شبیه آنچه در روایات برای حرم یا مساجد ائمه تشریع شده است) مصادیقی از تقدس زایی محسوب می شود.

جان کلام :

اغلب بقعه های موجود در کشور ( که تعدادآن حدود 11 هزار است)  امام زاده اصلی نیستند بلکه  قبور نوادگان ائمه ، وابستگان  به ایشان، مومینن و گاه  افراد غیر مرتبط است که  به دلیل تسامح وبی دقتی تاریخی، به تدریج با عنوان امام زاده  مشهور شده اند. بسیار نیکوست که در نامیدن هر بقعه ای به عنوان امامزاده بیشتر دقت شود تا به آسیب های فرهنگی کمتری دچار گردیم و شاهد گشترش خرافات کمتری در فرهنگ عمومی خود باشیم