آیا فرشتگان عقل، اختیار و تکامل دارند؟

 

اصل این که  فرشته (در فارسی) و  ملائکه (در عربی) چه نوع موجودی هستند خیلی واضح نیست. مهم ترین مشکل ما در دسترس نبودن فرشتگان از حواس ماست که باعث نقصان اطلاعات ما شده است. و تنها مسیر آشنایی با ایشان را در منابع دینی( آیات  و  روایت) محصور کرده است که البته تعداد آیات و روایات در این زمینه کم نیست.مطالعه آیات قران حاکی از آن است که فرشتگان اصناف ودرجات گوناگونی دارند. بعضی از آنها مانند جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل، از ملائکه مقرب درگاه الهی هستند  و بعضی در درجات پائین‌تری قرار دارند و هر یک وظیفه خاصی برعهده دارند. بعضی از آنها امین وحی پروردگار به سوی پیامبران  و برخی نگهبانان بندگان خدا و برخی دربان بهشت اویند."( نهج البلاغه، خ 1). آنها  به امر الهی در امورات مختلف هستی دخالت دارند از جمله : یاری مومنین (انفال،9)؛  پیام رسانی و رسالت (فاطر،1)، حمل تابوت موسی؛بشارت به مومنین پر استقامت(فصلت، 30)، لعنت بر بدکاران؛ گرفتن جان انسان ها(نحل،28)،؛عذاب بدکاران در قیامت(تحریم،6)، یاری اولیاء خدا (تحریم،2)، استقبال از بهشتیان و خدمت به ایشان (رعد،23) استغفار برای مومنین(انبیا، 28)یکی از  مهم ترین کار فعالیت های فرشتگان تسبیح وتقدیس پروردگار (بقره،30) است. این همان کاری است که در گفتگوی فرشتگان با خدا درمورد خلقت آدم بدان اشاره  شد.

در قران به ماجرای سوال (یا اعتراض) فرشتگان در باره خلقت آدم اشاره شده است. بدیهی است سوال و جواب مربوط به موجودی است که عقل و درک دارد. همچنین از ویژگی های فر شتگان اطاعت پذیری و عدم تخلف ایشان از دستورات الهی گفته شده است(تحریم،6) از آنجا که امر ونهی و عصیان واطاعت مربوط به موجود مختار است بنابراین باید بپذیریم که  آنها موجودات مختار و صاحب اراده ای هستند هرچند در  میزان و حدود این اختیار اطلاع چندانی نداریم. اما این که  اراده آن ها هرگز به گناه تعلق نمی گیرد. و همیشه مطابق دستور خدا عمل می کنند ، شاید بدان جهت باشد که اصولاً انگیزه ، رغبت و برنگیختگی به سمت گناه در آنها وجود ندارد زیرا آنها مادی نیستن لذا  بدن ، ویژگی های بدنی و قوای جسمانی (مانند شهوت، گرسنگی، احساس سرما وگرما و...) ندارند و   نیاز به مکان خاص، خانه پول ،لباس،و..ندارند و مسائلی همچون بیماری ،  اعتیاد، و... که معممولاً در انسان ها باعث تخلف و گناه می شود در فرشتگان نیست.
 قران مقام ومنزلت فرشتگان در قلمرو وجودی و منزلتی خودشان امری معلوم ومشخص است ( ما منا الا له مقام معلوم ) اما این امر به معنی عدم تکامل آنها نیست.
آنها می توانند از چیزهای جدید بارخبر شوند فلما انبئهم باسمائهم ...و به دانش های جدید راه یابند.
برخی از  از محققان با توجه به  آیه شریفه « وما منا الا له مقام معلوم»  مقام فرشتگان را معلوم و غیر قابل ارتقاء دانسته اند و معتقدند فرشتگان  تکامل و جابجایی مقام در قلمرو ملکوت ندارد  . گروه دیگری از جمله ملاصدرا، علم و کمال آنان را قابل افزایش می‌دانند (تفسیر ملاصدرا،ج2،371).با این حساب شاید بتوان گفت که ملائکه در حیطه کلی مقام خود ارتقاء و تکامل دارند اما نه به قدری که آنها را به مرتبه وجودی بالاتری برساند برخلاف انسان که دائره تکامل و تنزل وجودی اش از پایین تر از حیوان (بل هم اضل) تا بالاتر از ملائکه ( مسجود فرشتگان) است.

با توجه به ملکوتی و غیر مادی بودن فرشتگان که از مسلمات ادیان است تعابیری در برخی آیات یا روایات مبنی بر بالدار بودن آنها آمده است را گزاره های مجاز ی باید دانست و بال را  استعاره ای از مهارت یا توانایی های ویژه فرشتگان در انجام ماموریت هایشان ( یا اموری شبیه یه این) باید دانست.بی توجهی به این نکته حجم زیادی از نقاشی و دیگر آثار هنری را به ارمغان آورده است که با عقل سازگار نیستند و رواج آنها باعث ترویج اعتقادات غلط مبنی بر جسمانی بودن یا جنسیت مونث برای آنان است. امری که به شدت از سوی قران رد شده است.(زخرف،19)