تفسیر موضوعی قران (6)، بهشت در قران (بخش اول)

بهشت ، وعده گاه خدا به مومنان با تقوا و پاداش زحمات صالحان است. شایستگان ورود به  بهشت کیانند و  شرط ورود به آن چیست؟  ،کیفیت نعمت های آن چگونه و زندگی ساکنان آن به چه شکل سپری می شود؟ براستی کدام یک از ما شایستگی ورود به بهشت را خواهیم داشت ؟کدام گروه از ما ،با چه عملکردی وبا چه اعتقاداتی می توانند اجازه دخول  دربهشت را دریافت کنند؟

پاسخ سوالات بالا ودهها سوال دیگر در این زمینه را می توان از خلال آیات قران پیدانمود.هرچند بررسی کامل وعمیق مسأله بهشت و جوانب مختلف آن در قران، نگارش  کتاب مستقلی می طلبد ، لکن ما  در سطور زیر به شکل خلاصه و به اجمال به این موضوع خواهیم پرداخت .

شایستگان ورود به بهشت

 به تصریح آیات قران ، معاد هرکس حاصل عملکرد وی است و سرانجام هرکس چه بهشت وچه جهنم نتیجه عمل وی در این دنیاست.به قول بیامبر اکرم (ص)، دنیا مزرعه آخرت است و درقیامت هرکس بر سر سفره عمل خود خواهد نشست ، تمام آیات وروایاتی که حاکی از نجات انسانها به واسطه شفاعت ،دعا و.... است با توجه به این اصل  تمام خوابها ومکاشفاتی که با این مضامین  نقل شده است باید رمز گشائی شود وبه قول اصولیون این اصل بر سایر قواعد حاکم است . سرتاسر قران ، عرصه نمایش آیاتی است که طی آن بر رابطه عمل ونتیجه بین رفتار و اعمال انسان با بهشت یا دوزخ تاکید دارند. به طور کلی شایستگان ورود به بهشت مومنینی هستند که اهل انجام عمل صالح اند:

وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَـئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ  هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (بقره، 82)

"و کسانى که ایمان آورده، و کارهاى شایسته کرده‌اند، آنان اهل بهشتند، و در آن جاودان خواهند ماند".

ویا:: 

"وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ" (نسا،124)

نکته حائز اهمیت آن است که قران  سبب برای ورود به بهشت، عمل صالح برخاسته از ایمان  را می شناسد. در نظام فکری قران، اصلی ترین عامل سعادت انسان ها ایمان به خدا معرفی شده است و هرچند  کلیه ارزش های انسانی تحت الشعاع موضع شخص نسبت به مبدأ هستی سامان یافته  و  بسیاری از  آیات اعتقادی، دستورات واحکام و توصیه های اخلاقی  قران  با توجه به دوگانگی مومن وکافر ارائه شده اند. با این حال، در هیچ آیه ای از قران ، بر سببیت  انحصاری ایمان، بدون همراهی عمل صالح، برای ورود بهشت اشاره نشده است واین پیام بسیار زیبایی دارد  که همانا محوریت نقش عمل در سعادت انسان می باشد.

 قران مجید علاوه بر انیکه در برخی از  درآیات خود از عمل صالح به صورت کلی به عنوان شرط مکمل ایمان برای ورود به بهشت یاد می کند ، در برخی از آیات دیگر، به  نمونه هایی از عمل صالح اشاره می کند . از جمله این نمونه  ها می توان به چند مورد زیر اشاره داشت:

 جهاد و ایثار مال در راه خدا :

جهاد در راه خدا از جمله فعالیت هایی است که  بزرگترین پاداش های الهی در قیامت را به خود اختصاص داده است . مجاهد فی سبیل الله  بالاترین دارایی خود یعنی جان وگاه مال خود را برای تحقق اهداف معنوی خویش به خطر می اندازد و جدا از کسانی که در این راه به شهادت می رسند برخی از آنان  گاه دچار آسیب های بدنی ، محرومیت از پیشرفت های مادی ، می گردند. دامنه این آسیب ها گاه دامنگیر خانواده شخص رزمنده هم می شود . همه این ها باعث می شود که این فعالیت در زمره بالاترین عبادات معنوی قلمداد گردد و مژده بهشت الهی را ازآن خود نماید :

 إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ(توبه،111)

در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهاى‌] اینکه بهشت براى آنان باشد، خریده است؛ همان کسانى که در راه خدا مى‌جنگند و مى‌کُشند و کشته مى‌شوند. [این‌] به عنوان وعده حقى در تورات و انجیل و قرآن بر عهده اوست. و چه کسى از خدا به عهد خویش وفادارتر است؟ پس به این معامله‌اى که با او کرده‌اید شادمان باشید، و این همان کامیابى بزرگ است

حفظ تقوا:

"تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتی‏ نُورِثُ مِنْ عِبادِنا مَنْ کانَ تَقِیًّا " (مریم ، 63)

"این همان بهشتى است که به هر یک از بندگان ما که پرهیزگار باشند به میراث مى‌دهیم"

در خصوص معنای تقوا و مفهومی  که در قران از این واژه ارائه شده است در درس های بعدی توضیحاتی تقدیم نظرتان خواهد شد.

ترس از خدا

در کنار عمل صالح ، پاره ای از روحیات وخلقیات نیز در کسب لیاقت ورود به بهشت می تواند کارا باشد. از جمله این حالات وخلقیات، روحیه خداترسی است. البته بعید نیست نقش آفرینی ترس از خدا در ورود به بهشت به دلیل تاثیری باشد که  در تصحیح عملکرد انسان ها دارد  . بی تردید کسی که از خدا می ترسد گرد گناهان نخواهد چرخید و و از تبعیت هواهای نفسانی احتراز خواهد نمود و  پیوسته در فکر کسب رضایت خداوند از طریق انجام طاعات واعمال صالح می گردد. درهمین زمینه قران مجید می فرماید:

واما من خاف مقام ربه ونهی النفس عن الهوی فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوى‏ (نازعات، 41)

" آنکس که از مقام پروردگارش ترسان بود وخویشتن را از هوی وهوس ها باز داشت پس همانا بهشت جایگاه اوست."

قران مجید، در برخی دیگر از آیات ، در کنار وصف ایمان وعمل صالح به گروههایی همچون : اهل احسان (یونس ،26)؛ کسانی که[با فروتنى‌] به سوى پروردگارشان آرام یافتند (هود،23) ؛ کسانى که گفتند: «پروردگار ما خداست» و ایستادگی ورزیدند (احقاف،14) و...  نیز به عنوان داخل شوندگان به بهشت یاد می کند که ظاهراً آیات یاد شده به  نوعی مصادیق عمل صالح یا رفتار شایسته را گوشزد می نمایند .

قران جز عمل مومنانه چیز دیگری اعم از قومیت، صرف تدین به یک دین (بدون عمل صالح)،  وضعیت مالی یا....را سبب ورود به بهشت ونجات از آتش نمی داند. از نظر قران ، تابعان ادیان مجاز نیستند  بهشت را حق اختصاصی خود بدانند

 وَ قالُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ کانَ هُوداً أَوْ نَصارى‏ تِلْکَ أَمانِیُّهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ (111)

و گفتند: «هرگز کسى به بهشت درنیاید، مگر آنکه یهودى یا ترسا باشد.» این آرزوهاى [واهىِ‌] ایشان است. بگو: «اگر راست مى‌گویید، دلیل خود را بیاورید.»

ورود به بهشت به صرف ادعای ایمان محقق نمی شود بلکه وصول به چنین جایگاه رفیعی به ویژه مدارج بالای آن پس از گذر از آزمون های الهی و تحمل سختی ها وشداید خواهد بود:

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرینَ (142)

البته شرط عبور از سختی ها وآزمایشات وابتلاها بدان معنا نیست که از انسان ها بیش از طاقت وظرفیتشان طلب شود، امتیاز انسان ها در آزمون های الهی باتوجه به توان، استعداد وظرفیت آنها تعیین می شود:  

وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ (42)

و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‌اند -هیچ کسى را جز به قدر توانش تکلیف نمى‌کنیم- آنان همدم بهشتند [که‌] در آن جاودانند.