حدیث «لیلة الرغائب» در ترازوی نقد
لیله الرغائبلإ اولین شب جمعه از ماه رجب است که اخیراً به اشتباه شب آرزو ها و برآورده شدن حاجات تعبیر می شود و پیام هایی با مضمون دعا و خواندن نماز خاص در رسانه های مجازی دست به دست می گردد. متاسفانه این مراسم از جمله مراسم عبادی بی ریشه ای است که در میان مسلمانان اعم از شیعه و سنی به عنوان یک عمل مستحب مرسوم شده است.
برخی از دانشمندان سنی مذهب از جمله ابن جوزی(م597) و ابن تْیمیه[1]آن را از حیث سندی و متنی مورد نقدقرار داده و از جمله روایات نادرست وجعلی برشمرده و ادعا کردند که اصل خبر در هیچ کتاب معتبری یافت نمی شود[2]و این گونه نماز های نامعتبر ساخته دست امام جماعتهای نادانی است که در پی ریاست و جمع کردن هوادار دور خود هستند.[3] برخی دیگر از دانشمندان اهل سنت نظیر شربینی،[4] و نووی[5]این نماز را بدعتی مذموم و قبیح بر شمردهاند.
پیشینه این خبر در منابع شیعی به سیدبن طاووس(م664ق) که بدون ذکر سند و با توجه به ضعف سندی آن صرفاً از باب احتیاط آن را نقل کرده تا ثوابی از دست نرود.[6]علامه حلی(م۷۲۶ق) نیز به محتوای این حدیث اعتماد کرده به آن اجازه داده و به تاسی از او برخی محدثان و فقهیان همچون علامه مجلسی در بحار الانوار آن را نقل نموده اند (البته در زاد المعاد با اشاره به ضعف سندی از توصیه آن خودداری نموده است[7]). گروهی نیز با اعتماد به سید بن طاووس و علامه حلی به استحباب این نماز و مراسم این شب رأی داده اند[8].گویا خاستگاه این گونه احتیاطها «اصل تسامح در ادله سنن» است، که به راحتی هر خبری در مقام عمل پذیرفته میشود غافل از آنکه این گونه توصیه های دینی به مرور زمان خورده فرهنگ هایی بدل می شوند که در کنار یکدیگر انبوهی از خرافات و جعلیات را در جامعه دینی تشکیل می دهند و به مرور نفوذ برخی از آنها تا حدی می شود که رفع یا اصلاح آن از عهده هیچ مصلحی بر نمی آید.
اصولاَ همیشه یک پای رواج خرافات بی دقتی عالمان یا شبه عالمانی است که محل رجوع مردم در امور دینی هستند. اگر آنها هنگام نقل احادیث و بیان توصیه های دینی به هر مصلحتی و با هر بهانه ای از احادیث ضعیف السند بهره نمی گرفتند امروز درگیر بخش زیادی از جعلیات وخرافات نمی بودیم.
در خصوص موضوع لیلة الرغائب برخی ازدانشمندان متاخر همچون فاضل لنکرانی[9] امینی، تستری، سبحانی و میلانی هریک به نوعی عامی بودن و حتی ساختگی بودن این حدیث را گوشزده کرده اند.[10]
[1] . ابن تیمیه، الفتاوی الکبری، ج2، ص262 و ج5، ص344 و عجلونی، کشف الخفاء، ج2، ص410.
[2] . ابن جوزی، الموضوعات، ج2، ص125. شرح حال او را بنگرید: ابن جوزی، المنتظم، ج15، ص161.
[3] . ابن جوزی، الموضوعات، ج2، ص129.
[4] . شربینی، الاقناع فی حل الفاظ ابی شجاع، ج1، ص108 و ملییاری هندی(م987)، فتح المعین، ج1، ص312.
[5] . نووی، شرح صحیح مسلم، ج۸، ص۲۰.
[6] . ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج3، ص189.
[7]. مجلسی، بحار الانوار، ج95، ص395-396 و همو، زاد المعاد، ص42.
[8]. رک: مجلسی، بحار الانوار، ج95، ص395-397 و نیز ج104، ص125؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج8، ص98؛ قمی، مفاتیح الجنان، ص138 و بروجردی، جامع احادیث الشیعه، ج7، ص379.
[9] . فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج۲، ص۱۷۲.
[10]. امینی، الغدیر، ج5، ص245؛ همو، الوضاعون و احادیثهم، ص228؛ تستری، النجعة فی شرح اللمعه، ج3، ص103؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ج7، ص116 و میلانی، سید علی، شرح منهاج الکرامة فی معرفة الامامه، ج3، ص303.
