یک پیامبر وچند همسر
یک پیامبر وچند همسر! آیا قابل قبول است؟!
شاید برای شما هم این سئوال مطرح شده باشد که آیا تعدد همسران پیامبر اسلام می تواند به عنوان نقیصه ای بر مقام معنوی آن حضرت مطرح باشد . اصولا آیا چنین امری که امروزه در کشورما به دلایلی بسیار ناپسند شمرده می شود می تواند به عنوان نقضی بر معصومیت ویا به عنوان نقطه ضعفی بر ساحت اخلاقی آن پیامبر بزرگ عنوان شود .
در این رابطه چند نکته به نظر میرسد که جهت همفکری با مخاطبین محترم مطرح می کنم واز دوستان عزیز خواننده تقاضا دارم اگر در بخش ویا بخشهایی از این نوشتار ایراد واشکالی میبینند در قسمت نظرات به اطلاع بنده برساند تا در ترمیم وتکمیل مطلب مورد استفاده قرار گیرد.یادآور می شود هدف این نوشتار تنزیه شخصیت نبوی است نه تبیین وتوجیه یک حکم فقهی به عبارت دیگر این نوشتار سر آن ندارد که دلایل فقهی واجتماعی جواز تعدد همسر را در فقه اسلامی تبیین نماید .
1- به طور کلی متاهل شدن ومجرد ماندن ،تک همسری ویا چند همسری همگی از روشهای شایع زندگی انسانها طول تاریخ بوده است.در برخی از جوامع به دلایل اجتماعی وجمعیتی هرسه ویا برخی از این روشها مرسوم بوده است قطعا دلایل زیستی ،اجتماعی وفرهنگی در میزان وچگونگی رواج هریک از این سه روش موثر بوده است مثلا پدیده چند همسری از نظر اجتماعی به خصوص در کشورهای جنگ زده وحادثه خیز که آمار مردان آن از زنانش کمتر است بیشتر قابل توجیه بوده است وبدون در نظر گرفتن شرایط اجتماعی ومحیطی نمی توان به راحتی حکم به نادرستی هیچیک از این روشها کرد . البته حساب زندگی یک زن با چند شوهر از بقیه جداست زیرا موارد قابل توجهی از این روش جز در برهه های اندکی از تاریخ وپاره های محدودی از جغرافیا سراغ نداریم لذا نمی توان آن را در کنار سه روش دیگر به عنوان روشهای معمول زندگی انسانی برشمرد.
2- به طور کلی به رفتار یک فرد زمانی میتواند مورد نقد وایراد قرار گیرد که خلاف فطرت ,اخلاق ویا خلاف شرع وقانون ویا خلاف عرف عاقلان زمان خود باشد.منظور ما از احکام فطرت آن دسته از باید ونبایدهایی است که همه عقلا بماهم عقلا به طور یکسانی برآن توافق داشته باشند. این احکام که فطریات نیز خوانده می شوند احکام ثابتی است که عموم انسانها فارغ از دین وآئین وملیت ومذهبی که دارند برآن اجماع دارند مثل نیکویی وفای به عهد وراستگویی وبدی خلف وعده وظلم وقتل بیگناهان.همچنین منظور از اخلاق ، احکام اخلاقی مورد توافق همه ویا اکثریت انسانهاست نه آداب ورسوم محلی ویا ملی که از کشوری یه کشور دیگر متفاوت است.برای مثال احترام به بزرگسال امری است که در تمام ویا اغلب جوامع بشری رایج است اما اینکه این احترام به چه شکلی اظهار شود متفاوت بوده است در برخی ملل برداشتن کلاه نشانه احترام است ودرجای دیگر گذاشتن کلاه ،جایی ایستادن نشانه ارج واحترام است وشاید درجای دیگر احترام به شکل دیگری اظهار گردد. بنابراین اصل احترام را می توان پدیده ای اخلاقی دانست اما شکل اجرای آن را در فهرست آداب ورسوم محلی وملی باید قرارداد.همچنین منظور از عرف عقلا رفتارهایی است که عقلای یک جامعه به دلیل مصالح اجتماعی که تشخیص میدهند بدان عمل می کنند وکم کم در جامعه رایج می شود.این گونه عرف ها بسته به زمان ومکان ممکن است متفاوت باشد اما مصلحت اندیشی ملاک مشترک همه آنهاست
3- تعدد همسران خلاف فطرت نیست واصولا فطرت انسانی هیچ حکمی نه به نفع ونه بر ضد آن ندارد یعنی انسانها از آن جهت که انسان هستند نسبت به این حکم موضع خاصی ندارند مگر اینکه مصداق صریح ظلم وتعدی باشد.به تعداد زنانی که حاضر به ازدواج با مردان متاهل می شوند می توان گفت زنانی سراغ داریم که با این مسئله موافقند ویا با آن مشکلی ندارند.همچنین بسیاری از مردان مرتکب این عمل می شوند وزندگی با چند همسر را تجربه می کنند این مسئله در برخی کشو.رها نظیر کشورهای عربی بسیار عادی ومتداول است بنابراین نمی توان گفت این مسئله با فطرت انسانی ناسازگار است
4- تعدد همسران نه قبل از اسلام ونه بعد از اسلام امر خلاف شرع وقانونی محسوب نشد البته اسلام برای آن حد مرزی تعیین کرد ودامنه آن را به چهار همسر محدود نمود . اسلام با آنکه بر برخی از رسوم عربی مهر ابطال زد در این مورد به تحدید تعداد همسران بسنده کرد . قطعا مصالحی در این تشریع قرانی مد نظر بوده است چه اگر مصلحتی در آن یافت نمی شد همانند شراب وبت سازی و... به طور کلی حرام اعلام می شد
5- بنابراین رفتار پیامبر در زندگی شخصی وخانوادگی اش نه خلاف فطرت بود ونه خلاف شرع وقانون .این رفتار را خلاف اخلاق نیز نمی توان دانست مگر این که از طرف آن حضرت ظلم وتعدی نسبت به همسرانش جاری میگشت حال آنکه همسران وی تا آخر عمر به نیکی از دوران زندگی خود با پیامبریاد می کردند واگر در پاره ای موارد گله ای مشاهده شده است ریشه در وضع مادی پیامبروسختی زندگی اقتصادی وی بود که البته آن حضرت مطابق با ایات سوره طلاق ایشان را در همراهی پیامبر وترک وی مخیر ساخت .وآنان به میل خود ادامه زندگی با آن حضرت را پذیرفتند .تاریخ خاطره ای از شکایت همسران پیامبر از سوء رفتار شوهرشان را به یاد نمی آورد.قطعا از شخصی مثل پیامبر اسلام که تا واپسین لحظات عمر خود سفارش نسبت به زنان را فراموش نکرداست ظلم وتعدی نسبت به حقوق دیگران صادر نخواهد گشت.
6- رفتار پیامبر در تعدد همسران مخالف عرف عاقلان زمانه خود نبود هرچند ممکن است با عرف عقلای این دوران البته در برخی جوامع مثل ایران سازگار نباشد. اما این مسئله پیرایه ای بر نزاهت وجودی آن حضرت وارد نخواهد کرد زیرا امور غیر فطری در طول زمان ودر عرض جغرافیا ممکن است دچار تغیییر وتحول گردد به این معنا که اگر از ایران به برخی کشورهای دیگر برویم ویا اگر از این زمانه به عقب تر ویا جلوتر برویم شاهد تغییر عرف عقلا خواهیم بود . قطعا این انتظار که رفتار پیامبر با عرف عقلای همه زمانها وهمه مکانها با همه تفاوتهایی که دارد همسان باشد انتظار بجایی نیست ما در امور عرفی حداکثر می توانیم انتظار داشته باشیم رفتار آن حضرت با عرف عقلای زمان خودش مخالفتی نداشته باشد.
7- اقدام پیامبر اکرم در ازدواج با بیش از یک همسر را نمی توان با ملاک ومعیارهای شهوانی وامیال نفسانی ارزیابی کرد زیرا :
7-1- اولین ازدواج پیامبر در سن 25 سالگی با یک زن 40 ساله صورت پذیرفت که به شهادت تاریخ پا برجاترین تاثیرات روانی واحساسی پیامبر مربوط به این دوران است. عزیزترین فرزندان وبهترین خاطرات از این دوران نقل شده است وبیشترین تاسف واشک وآه پیامبر در نبود همسر اول گزارش شده است
7-2- بقیه همسران پیامبر همگی جز یک (ویا دو مورد) بیوه زنان مسنی بودند که به دلیل از دست دادن شوهرانشان بی سرپرست بودند واقدام پیامبر درسی برای تحت پوشش قراردادن امثال این زنان در جامعه آن روز بود . فراموش نشود که چیزی به نام دولت وموضوعی به عنوان بودجه مستقل برای خدمات عمرانی وعمومی وکمیته ای به نام امداد ویا وزارتی به نام بهزیستی در آن زمان مطرح نبوده است پیامبر ویارانش در بدترین وسخت ترین وضعیت اقتصادی به سر می بردند.گزارشات فراوانی در این زمینه نقل شده است. اگر قرار بود اقدام حمایتی انجام پذیرد توسط مومنین باید انجام می پذیرفت برخلاف دوران ما که در درجه اول از دولت وموسسات ویژه انتظار پیشقدمی می رود
7-3- ازدواج های پیامبر همگی (غیر از ازدواج اول) در دوران میانسالی وپیری آن حضرت انجام گرفت .یعنی در زمانی که نیرو انگیزه های جوانی وشهوانی در ایشان نمی توانست به عنوان یک عامل تعیین کننده نقش بازی کند خصوصا اینکه اگر چننین عللی باعث تعدد همسران وی بود باید نشان همسران حضرت را در دخترکان جوان می یافتیم نه در بیوه زنان پا به سن گذاشته.
7-4- سیره زاهدانه وعابدانه حضرت که به تائید قران حکایت از روزهای به روزه سر آمده وشبهای به قیام پشت سرنهاده شده دارد را نمی توان با روزگار پادشاهان خوشگذران ومرفهان بی دردی مقایسه کرد که تا اواخر عمر خود به زنبارگی وشهوترانی عمر سپری می کردند.
نتیجه آنکه رفتار پیامبر اسلام نه خلاف شرع وقانون بود ونه مخالف اخلاق ونه خلاف فطرت ونه ضد عرف عقلای زمان خود ولذا منطقا نمی توان این سیره حضرت را دلیلی بر عدم نزاهت وپاکی وجودی حضرت دانست .البته اینکه این سیره از نظر فقهی واخلاقی تاچه حد در جامعه ما قابل پیشنهاد است نیاز به بررسی های اجتماعی وفقهی وکارشناسانه دارد که راقم این سطور در این مقام نبوده است .
