نظرات دیگر درباره علم الهی

خودآگاهی الهی

دلیل اثبات :

1-     دلیل اول :

مقدمه  یکم :همانگونه که می دانیم علم یعنی حضور ( در علم حصولی :حضور صورت معلوم  ودر علم حضوری ،حضور خود معلوم) ،

مقدمه دوم : خداوند مجرد است و بر خلاف مادیات ،امورمجرد از خود غیبت ندارد زیرا عامل غیبت مادیت است؛

نتیجه : پس خداوند به خود علم دارد واصلاً عین علم به خود است.پس او هم علم وهم عالم و هم معلوم است.

در همین خصوص از امام صادق(ع) نقل شده که :

"هو نور  لاظلمه فیه وحیاه لاموت فیه وعلم لاجهل فیه"

خداوند نوری است که هیچ تاریکی در آن راه ندارد وحیاتی است که هیچ مرگی در او نیست وعلمی است که هیچ جهلی در آن نیست ؛ به عبارت دیگر خداوند نور محض ،حیات محض  وعلم وآگاهی محض است.

2-     دلیل دوم:

این دلیل از شیخ شهاب الدین سهروردی معروف به شیخ اشراق نقل شده است ومختصر آن چنین است :

  مقدمه یکم:خداوند نور محض ونور همه نور ها (نورالانوار) است و هیچ چیزی ظاهر تر از آن نیست

مقدمه دوم :علم یعنی ظهور وآشکار شدن برای عالِم ، وهرنور مجردی به ذات خود علم دارد زیرا  نور برای خودش عین ظهور است .

نتیجه : پس خداوند برای ذات خود ظاهر  نتیجتا به ذات خود آگاه است.

 

علم پیشین الهی به خلقت:

برای اثبات علم پیشین الهی به خلقت ادله مختلفی می توان اقامه نمود از جمله:

1-     دلیل نقلی:

امام باقر: "کان الله عزوجل ولاشیء غیره ولم یزل عالما بمایکون فعلمه به قبل کونه کعلمه به بعدماکونه "

ترجمه(در ابتدا)خداوند بود وهیچ چیز نبود و خداوند پیوسته به افعال خود(مخلوقات) علم دارد چه قبل از ایجادشان وچه بعد از ایجادشان.

 

2-     دلیل عقلی ،

به عنوان دلیل عقلی به سخن ونظر سه تن از فلاسفه مشهور عالم اسلام اشاره می کنیم :

ابن سینا: خداوند همانگونه که قبلاً  آمد  علم به ذات خود دارد .و از آنجا که ذاتش علت تامه جمیع مخلوقات است ونیز از آنجا که علم به علت تامه سبب علم به معلول است. (یعنی اگر همه علتهای منتهی به پیدایش یک معلول را بدانیم می توانیم دقیقا آن معلول را پیش بینی کنیم)  پس خداوند به همه موجودات  عالم که همه معلول اویند عالم است .

از نظر ابن سینا علم  پیشین الهی به مخلوقات  به واسطه  حضور صورت اشیاء نزد خداوند محقق می شود.  مثل یک مهندس که  به واسطه وجود صورت ونقشه ساختمان علم پیشین  به آن دارد. این تصور باعث ایجاد اشیاء وصدور آنها از سوی خداوند می شود

دیگر دانشمندی که در زمینه علم الهی سخن گفته است  شیخ شهید  شهاب الدین سهروردی است . وی علم الهی به اشیاء را به سبب نفس حضور آنها نزد خداوند می داند . همه اشیاء عالم بدون هیچ واسطه ای نزد خداوند حاضرند وبدین ترتیب خداوند به عالم آگاه است   (برخلاف نظر ابن سینا که علم الهی را به واسطه صورت علمی اشیاء می دانست) .

      دیگر دانشمند صاحب نظر مشهور  مسلمان  که با ارئه تئوری خود بحث بیین علم الهی را یک گام دیگر به پیش برد ملاصدرا است خلاصه نظر وی که تحت عنوان علم اجمالی در عین کشف تفصیلی مشهور است  را اینگونه می توان توضیح داد :

خداوند در عین واحدیت وبساطت (عدم ترکیب) وجودی که دارد واجد همه کمالات مخلوقات است.

همانگونه که در جای خود ثابت است خداوند علم به ذات دارد. این یعنی خداوند به همه کمالات مخلوقات هم اجمالاً علم دارد زیرا ذاتش واجد همه کمالات هستی است (واگر چنین نباشد یعنی نقص و رسوخ ترکیب در ذات که ماقبول نداریم )

علم اجمالی به همه مخلوقات یعنی آنچه به صورت کثرت در جهان است به شکل بسیط در وجود حق تعالی موجود است  وبه سبب علم الهی به ذاتش، خودبخود به آنها هم علم دارد.  به همین ترتیب علم الهی  پس از خلقت نیز به دلیل  اینکه مخلوقات عین ربط به خداوند هستند  و خودشان ویا صورت علمیه شان  همواره نزد ومرتبط با او هستند محقق است . بنابراین وجود خارجی اشیاء همان علم الهی به آنهاست.