سنت ، دومین منبع فهم دین

دومین منبع مهم فهم دیدگاه  اسلام دربراه یک موضوع ، سنت است.به طور کلی منظور از سنت :  سخن ورفتار پیامبر (وائمه معصومین) وسکوت  معنا دار ایشان در مقابل عمل افراد  می باشد.منظور از سکوت معنا دار عدم اعتراض ایشان به رفتار یاگفتار دیگران در مواقعی که مانعی از اظهار نظر درمیان نباشد.

در میان اهل سنت ،سخن وعملکرد شخص پیامبر از حجیت تام برخوردار است . از آنجا که اصحاب آن حضرت نزدیک ترین افراد به آن حضرت ومخاطبان اولیه سخنان وی بودند و نسبت به حوادث واتفاقاتی که باعث نزول آیات الهی و صدور احادیث نبوی می شد از بیشترین اشراف واطلاع  برخوردار بودند (نسبت به نسل های بعدی )  همچنین بیشترین مدح وتمجید  پیامبر درباره آنها بوده است وبهترین نسل اسلام محسوب می شوند  بنابراین سخن وعملکرد آنها در درجه بعد از پیامبر نیز می تواند  ملاک تشخیص نظر دین قلمداد شود.

دانشمندان شیعه اما، با توجه به وجود رگه های نفاق در میان صحابه پیامبر ( حضور چنین افرادی در میان یاران پیامبر به دلیل سوره منافقون و آیات متعددی که با درباره  منافقان در سوره های مختلف قران نظیر بقره، توبه و...نازل شد غیر قابل انکار است ) اعتماد به سیره وسخن همه صحابه را منطقی نمی دانند بلکه به تصریح قران  صرفاً نظر وعملکرد گروه خاصی از اطرافیان پیامبر اکرم(ص) و در رأس ایشان اهل بیت آن حضرت را به عنوان ملاک ومعیار فهم اسلام قبول کردند.وقول ایشان را به عنوان حجت پذیرفته اند.

منظور از حجیت آن است که عمل وسخن فرد یا افراد  به قدری معتبر باشدکه استناد اعمال به آن نزدحاکم (قاضی،خداوند) باعث معذوریت شخص باشد.ودر مقابل  ارائه آن به شخص (مکلف) انجام تکلیف را بر وی منجز سازد و نادیده گرفتن آن ،وی را مستوجب مجازات کند.از این روست که می گویند حجت منجز وتکلیف ومعذر مکلف است.

حجیت هر منبع باید از سوی منبع بالاتر ثابت شود.نبابراین برای اثبات حجیت فقیه باید به سخن امام ،وبرای اثبات حجیت امام به سخن پیامبر وبرای اثبات حجیت سنت پیامبر باید به قران رجوع نمائیم .

دلیل حجیت سنت

در تعدادی از ایات قران ازپیامبر به عنوان  مبین  ومفسر آیات کتاب یاد شده است .قبول این امر به معنی حجیت سخنانی است که در مقام تبیین وتفسیر آیات الهی از پیامبر صادر شده است.به عنوان نمونه به این  آیات بنگرید:

" وانزلنا الیک الذکر لتبین للناس مانزل الیهم "

ما ذکر (قران) را به سوی تو نازل کردیم تا آنچه به مردم نازل شده است را تبیین نمایی

همچنین در سوره نساء می خوانیم :

"اطیعوالله واطیعوالرسول  واولی الامر منکم "

معنای آیه واضح است اما نتیجه ای که اینجا می توان از آن گرفت این است که :

اطاعت از  فرمان رسول  واجب است پس امر او حجت است.

به همین ترتیب کلیه آیاتی که گویای عصمت پیامبر است می تواند دلیلی بر حجیت سخن وعملکرد او محسوب شود.دلایل عصمت پیامبر نظیر آیه تطهیر باید جداگانه مورد بحث قرار گیرد .

حجیت  سنت ائمه معصومین(ع)  :

در روایات نبوی موارد متعددی از تاکید پیامبر (ص) بر مقام ومنزلت اهل بیت (ع) قابل جستجوست. مشهور ترین این احادیث ، حدیث  ثقلین و حدیث سفینه نوح و... است . این دسته روایات، دلایل غیر قابل انکاری بر ویژگی خاص اهل بیت  قلمداد می شود که بر اساس آن تبعیت از آنها باعث نجات، و سخن وعملکرد شان حجت شناخته می شود .متن  این دو حدیث بنابر نقل مشهور چنین است :

حدیث ثقلین :

"انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی:"

"من دو چیز گران بها بین شما باقی می گذارم کتاب خدا وعترتم ،تا زمانی که به این دو تمسک داشته باشید گمراه نخواهید شد."

وحدیث سفینه نوح :

"مثل اهل بیتی کمثل سفینه نوح من رکبها نجی ومن تخلف عنها غرق"

"مثال خانواده من مثال کشتی نوح است که هرکس برآن سوار شد نجات یافت وهرکس از آن جدا شد غرق شد"

اشکالی که ممکن است به ذهن خواننده این سطور خطور کند این است که عبارت "اهل بیت" به همه افرادی که در منزل پیامبر  زندگی می کردند می تواند دلالت کند.و فقط به افرادی که مد نظر شیعیان هستند دلالت نمی کند پاسخ این اشکال را شخص پیامبر با عمل خود داده است. مطابق با نقل تواریخ مختلف، تا چند ماه پس از نزول آیه تطهیر پیامبر اکرم هر روز به در خانه فاطمه (س)  می رفت وبا صدایی که دیگران بشنوند ایشان را به عنوان "اهل بیت" مورد خطاب قرار می داد. رفتاری که با بقیه منسوبان به آن حضرت تکرار نشد . این عمل به مرور خانواده علی و فاطمه را به عنوان مصداق اتم "اهل بیت" در ذهن مسلمانان نشاند.روایات متعددی که در متون سنی وشیعه در خصوص چگونگی وماجرای نزول آیه تطهیر نقل شده است تائید دیگری است بر صحت برداشت شیعه از واژه" اهل بیت".

در خصوص ادله مرتبط با ارجاع پیامبر به اصحاب که مورد استناد دانشمندان اهل سنت برای اثبات حجیت صحابه است باید دانست این روایات به وسیله برخی از آیات قران وروایات پیامبر که بر وجود  وحضور منافقان در میان صحابه  پیامبر دلالت دارند نقض می شود.  در حالی که احادیث وآیات مربوط به حجیت اهل بیت مورد نقضی در قران ندارد .بنابراین ما یک حکم عام در مورد فضل صحابه داریم که شامل اهل بیت هم می شود . از سوی دیگر دلایلی بر اخراج بعضی از صحابه از  جرگه دین داران واقعی داریم  که به تائید همه مسلمانان شامل اهل بیت نمی شود. در نتیجه حجیت صحابه با اما واگر هایی روبروست اما حجیت اهل بیت بدون معارض است .با توجه به اهمیت سعادت اخروی که مستلزم رعایت جانب احتیاط است شیعیان به حجیت اهل بیت اکتفا نموده  ودر خصوص بقیه اصحاب پیامبر در عین رعایت احترام واعتراف به فضل ایشان نظر آنان را به عنوان حجت تلقی نمی کند.