علم الهی

علم در نوع انسانی آن به معنی  اطلاع از داده ها اعم از اتفاقات،اشیاء واوصاف آنها است.  قطعا اگر در مورد خداوند چنین صفتی اطلاق شود باید محدودیت ها نواقصی که در نوع انسانی آن وجود دارد حذف شود .انسان ها علم دارند اما دانش ایشان مبتنی بر محدودیت هایی است از جمله :

آموزشی واکتسابی است

خطاپذیر است.(خطای محاسباتی،خطای حواس ،خطای استدلال )

ممکن است فراموش شود

امکان  تکمیل ویا تجدید نظر در آن  هست.

اغلب دانش انسان محدود به یافته های حواس پنجگانه  است.

امکان از بین رفتن آن به دلیل خرابی ابزار های بدنی (مغز،هورمون هاو...) وجود دارد.

و.....

بنابراین باید گفت خداوند علم به حقایق اشیاء دارد اما بدون محدویت اکتساب،فراموشی،بدون نیاز به ابزار،بدون خطا و...

برای اثبات علم الهی از هریک از 4 روشی که قبلاً گفته شد می توان اقدام نمود.

1-    روش عقلی –تجربی

روش عقلی تجربی خود به دو شکل قابل استفاده است.

1-1-قیاس اولویت:

به طور خلاصه می گوییم ما مخلوقات علم ودانش داریم واین نوعی کمال است .پس خالق ما که خود ای کمال را به ماداده است به طریق اولی از این کمال بهر ه مند است.

1-2-مشاهده آفاق 

با بررسی موجودات هستی ونظم وپیچیدگی وجود آنها می توان گفت که این نظم وپیچیدگی وعظمت شگرفی که در برابر ماست نمی تواند از یک منبع هوشمند وآگاه صادر نشده باشد.قطعا وجودی که منبع این موجودات است از آگاهی ودانش بسیار گسترده ای برخوردار است.

2-   روش عقلی – فلسفی

خداوند واجب الوجود  است ووجودش از خودش است واز کسی نگرفته است . واصلا امکان ندارد وجودی ورای او وجود داشته باشد مگر اینکه به او وابسته باشد.اگر ذره ای نقص در او باشد بدان معنا خواهد بود که دچار نقص ومحدودیت است . نقص ومحدودیت با وجوب وجود سازگار نیست زیرا اگر ناقص باشد یعنی به کس دیگری نیازمند است تا از او وجود گیرد ورفع نقص کند. از آنجا که علم نیز از مقوله وجود است (نه عدم ) پس اگر او واجب الوجود است حتما صاحب علم هم هست در غیر این صورت واجب الوجود بودن او زیر سوال می رود . پس چون  واجب الوجود است حتما علم دارد آن هم به شکل مطلق ونه نسبی . یعنی بر خلاف آدمیزاد که علم او کامل ومطلق نیست اگر ذره ای نقص در علم یا در سایر کمالات او باشد به معنای محدودیت ونقص در وجود  است وبه معنی   ممکن الوجود بودن او خواهد بود که خلاف فرض است .

3-  روش نقلی

در روش نقلی کافی است به سخن منبع موثق ومعتمدی استناد نمائیم . چنانچه استناد به شکل درستی انجام شده باشد ومفهوم مورد نظر گوینده به درستی فهمیده شود  ما به هدف خود در اثبات موضوع مورد نظر نایل خواهیم گشت.

در موضوع این بخش کافی است در جستجویی در آیات قران  داشته باشیم . دهها آیه و در کنار آن صدها روایت از معصومین در باره علم خداوند واشراف ذات او به هستی نقل شده است. مثلا :

هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الْأَرْ‌ضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿البقرة: ٢٩﴾

اوست آن کسى که آنچه در زمین است، همه را براى شما آفرید؛ سپس به [آفرینش‌] آسمان پرداخت، و هفت آسمان را استوار کرد؛ و او به هر چیزى داناست.

قران علم الهی را شامل همه موجودات ( بکل شیء علیم ) چه ظاهر وچه مخفی (وان تخفوا...فان الله به علیم ) چه گذشته وچه آینده (عنده علمم الساعه )می داند. علم الهی تا عمق جان انسان ها نفوذ دارد(علیم بذات الصدور ) واز دانش همه مخلوقات برتر (هو اعلم )است ودچار آفتهایی همچون خطا ونسیان نمی شود .

4-   روش شهود عرفانی

شهود عرفانی همانگونه که از اسمش پیداست مخصوص کسانی است که با روش های سیر وسلوک عرفانی به فهمی عمیق تر از فهم ظاهری دیگر انسان ها نایل شده باشند. از آنجا که شهود امری باطنی وغیر قایل تعمیم به دیگران است. برای فهمیدن آنچه عارف مشاهده می کند باید خود عارف بود و سیرو سلوک او را انجام داد تا به فهم شهودی او نایل گشت .

علم پیشین  خدا به مخلوقات

از نظر یک مسلمان خداوند نه تنها اکنون بر مخلوقات خود نظارت و مدیریت می کند بلکه قبل از ایجاد عالم به مخلوقات وحالات واتفاقتی که برایشان پیش می آید علم دارد. تبیین این سخن در چند سطح امکان پذیر است  لکن در این جا فقط یک صورت  که ساده ترین نحوه تبیین  است بیان خواهد شد. بر اساس این رهیافت از آنجا که خداوند خود خالق هستی است به تمام مخلوقات خود علم دارد . علم او به هر  مخلوق علمی همه جانبه و وسیع  است او به همه زوایای عملکردی یک مخلوق علم دارد بنابراین به دقت می تواند رفتار آن مخلوق را پیش بینی نماید.به همین ترتیب رفتار مخلوقات ومعلولات آن مخلوق هم برای خداوند دقیقا قابل پیش بینی است وباز لایه بعدی ولایه بعدی تا به آخرین اتفاق که الان در حال وقوع است می رسد.همانند یک دومینو که سازنده آن با توجه به اطلاعی که از تعداد اجزاء و نیز فاصله آنها با همدیگر و ... دارد به خوبی می تواند به شما بگوید که با ضربه زدن به اولین قطعه پس از چند ثانیه وچند دهم ثانیه دیگر چه اتفاقی خواهد افتاد.

گفتنی است این ساده ترین تبیین  علم پیشین الهی به حوادث عالم است که ماحصل آن فروکاهی علم الهی به پیش بینی است . دانشمندان مسلمان تبیین های زیبا ودقیق تری برای این موضوع ارائه کرده اند که  علاقه مندان به این موضوع را به مطالعه آثار فلسفی  در این رابطه به ویژه  آن دسته آثار که در حوزه مکتب صدرایی نگاشته شده است ارجاع می دهم .

رابطه  علم پیشین الهی با  اختیار انسان

شاید برای شما این سوال پیش بیاید که اگر  تمام افعال واحوال آدمی از قبل از خلقت در علم الهی بوده است آیا این بدان معنا نیست که وی در انجام اعمال خود محکوم سرنوشتی است که قبلاً برای او نگاشته شده است؟

در پاسخ باید گفت علم الهی به همه افعال انسان ها و سایر مخلوقات با تمام جوانب آن است . از جمله جوانب رفتار حیوانات گرایشات غریزی آنها ودر مورد انسان عقل واختیار اوست.یعنی خداوند به شخص الف علم دارد به حالات وروحیات او نیز علم دارد به حوادثی که در لحظه خاص برای او پیش می آید نیز علم دارد بنابراین می تواند پیش بینی کند که وی در آن لحظه با این روحیه وحالاتی که دارد چه تصمیمی می گیرد وچون به سایر علل وعوامل پیرامون یوی نیز اشراف دارد دقیقاً می تواند پیش بینیکند که آیا تصمیمی که می گیرد عملی خواهد شد یا نه .

بنابراین می توان گفت علم الهی به رفتار انسان با لحاظ اراده اوست .ما انسان ها نیز می توانیم رفتار یکدیگر را پیش بینی کنیم منتها چون هه علل وهمه عوامل را نمی شناسیم نم یتوانیم حوادث را با دقت صد در صد پیش بینی کنیم اما خداوند چون به همه علل وهمه عوامل اشراف دارد پیش بینی اش صددرصد حتیم خواهد بود. یعنی دقیقا میداند که شما پس از خواندن این متن با اختیار واراده خود چه تصمیمی خواهید گرفت.