فهم اوصاف الهی

همانگونه که آمد مباحث الهیاتی با موضوع خدا در دوبخش کلی قابل تقسیم است که عبارتند از خدایابی وخداشناسی.پس از بیان روش های مرسوم در شناخت اوصاف الهی به عنوان نمونه به تبیین ومعرفی تعدادی از اوصاف الهی می پردازیم.

قبل از پرداختن به بیان مفهوم اوصاف الهی لازم است اطلاعات  کوتاهی در خصوص رهیافت های مختلف الهی دانان در باره مفاهیم اوصاف الهی ارائه نمائیم. لازم به ذکر است که منظور ما در این بخش اوصاف اخباری یعنی  آن دسته از اسماء واوصاف الهی است که درمتون مقدس  نظیر قران  واحادیث معصومین آمده است. شبیه همین آراء در آثار فیلسوفان مسیحی ویهودی درباره  اوصاف الهی مذکور در کتب مقدس خودشان  مطرح بوده است. از دیر باز رهیافت های اصلی درباره اوصاف الهی اخباری  در سه قالب  شکل گرفته است:

الف- نظریه اهل تعطیل

به نظر این دسته از دانشمندان ، از آنجا که کلمات وعباراتی که در زبان استفاده می شود از زندگی و حالات انسان واشیاء پیرامون او برداشت شده است بنابراین  در همه این معانی شائبه نقص ومحدودیت موج می زند. از  آنجا که ذات الهی بی بدیل  ، بی شبیه وبی همتاست لذا  هنگامی که همین عبارات در کتب مقدس نظیر قران برای خداوند استعمال می شود نمی تواند  دلالت درستی به آنچه واقعا در خداوند است داشته باشد. این الفاظ هرچند در زندگی انسانی بسیار کارگشا هستند اما  هنگامی که در مورد خدا استعمال می شوند به هیچ وجه نمی توانند معنای درستی که لایق ساحت ربوبی است را به مخاطب انتقال  دهد واصولا  عقل بشر از درک اوصاف الهی ناتوان(تعطیل)  است  و  اوصاف الهی  مذکور در متون مقدس(اوصاف اخباری) معنای قابل فهمی ندارند وما فقط موظفیم به این اوصاف ایمان  داشته باشیم.

ب‌- نظریه اهل تشبیه

این گروه نه تنها عقل انسان را قادر به فهم اسماء واوصاف الهی می دانند بلکه مفهوم  این کلمات را همان  معنایی می دانند که در زندگی روزمره بشری از این الفاظ برداشت می شود. بر این اساس عبارت " ید الله "  به همان معنای متفاهم بشری یعنی دست ترجمه می شود وهمین دستی که ما می فهمیم مد نظر می باشد.

این دیدگاه سر از نظریات تجسیمی وتشبیهی در خواهد آورد . خدایی که بر اساس این دیدگاه شناخته وتوصیف می شود جسمانیت واعضا وجوارح و نتیجتا ابعاد مادی دارد .این در حالی است که در ادبیات قرانی به شدت از هم شکلی وبرابری مخلوقات با خداوند نهی شده است .

لم یکن له کفوا احد

لیس کمثله شیء

لاتدرکه الابصار وهو یدرک الابصار

و...

نمونه هایی از ایات الهی است که بر ناهمگونی خدا با مخلوقات تاکید دارد.

 ج- نظریه اهل تنزیه (اثبات بلاتشبیه)

سومین دیدگاه نظریه کسانی است که از سویی اسماء واوصاف اخباری را بی معنا نمی دانند و آمدن عبارت های بی معنا در قران را بر نمی تابند وبا هدایتگری این کتاب سازگار نمی دانند وعقل انسان را در فهم اوصاف الهی ناتوان نمی دانند. اما از سوی دیگر  به دنبال معنایی هستند که سر از تجسیم وتشبیه خدا به مخلوقات در نیاورد. به نظر این گروه اوصاف الهی مذکور در متون مقدس قابل فهم است اما نکات منفی ،محدودیت  ونقص را از آن باید جدا کرد. به این کار تنزیه می گویند.

بر این اساس عبارت "ید الله" به معنی دست فیزیکی وجسمانی نیست بلکه به معنای قدرت یا معانی نظیر آن باید ترجمه شود .این ترجمه در ادبیات انسانی نیز مرسوم  است  مثلا گفته می شود: دست آمریکا در عراق از آستین داعش در آمد. که منظور این است که داعش  نیرو وقدرت آمریکا در منطقه عراق هستند.

با قبول نظریه سوم  هم هدایت گری قران  نفی نمی شود وهم دچار عقاید تجسیمی وشرک آلود نمی شویم . این دیدگاه با  تعالیم ائمه معصومین نیز همخوانی داشته  وبرخاسته از روایات آنان است .آن بزرگواران  با تفسیر آیات الهی مربوط به اوصاف الهی عملاً نظریه تعطیل را انکار نمودند واز طرف دیگر به شدت از برداشت های تجسیمی نسبت به خداوند نهی نمودند.مثلا در حدیثی داریم :

مَنْ شَبَّهَ اللَّهَ بِخَلْقِهِ فَهُوَ مُشْرِک‏

 هر کس خداوند را به خلقش تشبیه کند کافر است؛(بحار الأنوار، ج3، ص294)

اکنون با  قبول نظریه سوم به بحث پیرامون معنا مفهوم برخی از  اوصاف الهی می پردازیم .