سیاستهای تبلیغی ادیان (2)
دین
ارائه یک تعریف جامع و مانع از دین اگر ناممکن نباشد ، امری سخت ودشوار می باشد، دانشمندان براى پیدا کردن یک یا چند وجه اشتراک در تعریف ادیان کوشیده اند. این امر موجب شده است که تعریف هاى بى شمار ى براى دین ارائه شود که هیچ کدام از آنها جامع و مانع نیست. اغلب تعاریف ارائه شده توسط دین شناسان ، در واقع به بخش هایی از آنچه تحت عنوان دین در دنیا سراغ داریم می پردازد و برخى از جوانب آن را نشان مى دهند. علت این امر تنوع بسیار زیاد ادیان در جوامع بشرى است .
دانشمندان دین شناس بر اساس علاقمندی های خود از زاویه های متفاوتی به دین نگریسته اند از همین رو، رویکرد های متعددی در تعریف دین به کار بسته اند. در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود:
الف- تعریف به شمارش و بیان خصایص
از مصادیق این نوع تعریف می توان به تعریف نینان اسمارت و دکتر شریعتی اشاره داشت.نینیان اسمارت شش خصیصه یا بعد کلی که در همه ادیان مشترکند را چنین فهرست کرده است.:شعایری،اسطوره ای ، عقیدتی، اخلاقی ، اجتماعی،وتجربی.
دکتر علی شریعتی در کتاب تاریخ ادیان خویش، از این روش برای تعریف ادیان، به ویژه ادین ابتدایی سود جسته است وی ویژگی های زیر را از خصایص ادیان بدوی تاریخ می داند:.
معنی دار دانستن هستی و اعتقاد به حقیقتی متعالی در پشت ظواهر عالم،غایتمند دانستن هستی ، دوگانگی اشیاء عالم (خیر وشر؛پاک وپلید،مقدس ونامقدس و...)،تقدیس وتقدس،تقسیم اشیاء به محسوس ونامحسوس،روح اجتماع بودن مذهب،بین المللی وبدن وسرایت به جوامع دیگر،جستجوی یک وحدت زیر کثرت هستی،اعتقاد به جاودانگی روح،زیبایی وهنر( وجمال معبود)،عشق وپرستش،[1]
ب- تعاریف ناظر بر محوریت اعتقاد، در این نوع از تعاریف دین را بر اساس یک یاچند باور محوری تعریف می شود مثلاً :
دین به معناى اعتقاد به یک امر قدسى است.
جان تیلر :دین ایمان به موجودات روحانى است.
جان هیک : دین شناختیک موجود فوق بشرى که داراى قدرت مطلقه است که شایسته اطاعت و پرستشاند.
رابرت هیوم: دین عبارت از اعتقاد به نوعى خدا، یا خدایان، و تجربه او از آن خدا، یا خدایان است.وجه تمایز ادیان نوع خداویا نوع تجربه است
ج- تعریف از بعد روانشناسی یا جامعه شناسی:
ویلیام جیمز، از بزرگان علم روانشناسی در قرن اخیر می نویسد :
مذهب، عبارت است از تاثرات و احساسات و رویدادهایى که براى هر انسانى در عالم تنهایى و دور از همه بستگىها براى او روى مىدهد، به طورى که انسان از این مجموعه مىیابد که بین او و آن چیزى که آن را امر خدایى مى نامد، رابطهاى برقرار است.
د- تعاریف ناظر برجنبه اخلاقى وعملی دین : برخی از پزوهشگران ، بانگاه کاربردی ، در تعریف خود از دین بر آن بخش از دین که روابط انسانی را سامان می دهد تاکید دارند به عنوان نمونه به تعریف کانت و عبدالقاهر جرجانی اشاره می کنیم:
کانت : دین، عبارت است از تشخیص همه وظایف به عنوان دستورهاى الهى
عبدالقاهر جرجانى : دین قانون و قرارداد الهى است که خردمندان را به سوى قبول آنچه در نزد رسول (ص) است، فرا مى خواند. [2]
ه- تعاریف ترکیبی( اعتقاد وعمل) : برخی از دین شناسان با توجه به وجوه مختلفی که در ادیان وجود دارد به ارائه تعاریف ترکیبی مبادرت ورزیدند. در اینجا به سه نمونه از این دست، اشاره میکنیم:
علامه طباطبایی: دین، عقاید و یک سلسله دستورهای عملی و اخلاقی است که پیامبران از طرف خداوند برای راهنمایی و هدایت بشر آورده اند، اعتقاد به این عقاید و انجام این دستورها، سبب سعادت و خوشبختی انسان در دو جهان است.
آیه الله جوادی آملی: دین مکتبی است که از مجموعه عقاید، اخلاق و قوانین و مقررات اجرایی تشکیل شده است و هدف آن، راهنمایی انسان برای سعادتمندی است.[3]
بررسی دقیق ادیان، که موضوع این رساله است، نشان خواهد داد که دین ماهیتی بسیار پیچیده ومتشکل از مولفه های مختلف اعتقادی، اخلاقی،احساسی و عملی است. لذا شاید بتوان تعریفی که مایکل پیترسون ارائه نموده است را ( با اندکی تغییر) کامل ترین تعریف تلقی نمود، هرچند این تعریف نیز غیر قابل نقد نیست. وی می نویسد :
" دین متشکل از مجموعه ای از اعتقادات ،اعمال، واحساسات فردی وجمعی که حول محوریک حقیقت غایی وبرای ارائه معنای حیات سامان یافته باشد. این حقیقت ممکن است واحد یا متکثر،متشخص یا نامتشخص،الوهی یاغیر الوهی ونظایر آن باشد.." [4]
انواع واقسام ادیان
آثار دین پژوهی رویکرد های مختلفی در تقسیم بندی ادیان بکار برده واز جنبه های مختلف این پدیده بزرگ تاریخ بشر را دسته بندی نموده اند
برخی از دین شناسان ، ادیان را به سه دسته بزرگ ادیان ابتدایى ، ادیان قدیم، ( آیین هاى منقرض شده خاورمیانه ) و ادیان پیشرفته (مانند ادیان بزرگ کنونى) و برخی دیگر بر حسب پیچیدگی عقاید، ادیان را به سه گروه : ادیان ساده (مانند آنیمیسم ، توتمیسم و فتیشیسم )، ادیان فلسفى: (مانند هندوئیسم ، بودیسم و آیین کنفوسیوس ) و ادیان وحیانى :(مانند زردشتى گرى ، یهودیت ، مسیحیت و اسلام) تقسیم کردند.
دسته بندی دیگری که از ادیان ارائه شده است تقسیم ادیان به ادیان غیر توحیدى ، مانند هندوئیسم ، بودیسم و شینتو) و ادیان توحیدى ،مانند یهودیت ، مسیحیت و اسلام است.
تقسیم ادیان بر حسب زبان وقومیت نیز ما را به مجموعه هایی تحت عنوان ادیان سامى (مانند یهودیت ، مسیحیت و اسلام )، ادیان آریایى (مانند ادیان ایران باستان ، هندوستان ، روم و یونان قدیم ) و نگاه جغرافیایی ما را به داشتن فهرستی با سرشاخه هایی همچون ادیان خاور دور (مانند آیین کنفوسیوس ، تاتوئیسم و شینتو ) ،ادیان شرقى (مانند هندوئیسم ، بودیسم و شینتو) و ادیان غربى (مانند یهودیت ، مسیحیت و اسلام ) رهنمون می سازد
