تفسیر موضوعی قران(11) زکات
واژه زکات از ریشه (زک ی) می باشد .مجموعه مشتقات مختلفی که از ماده (ز ک ی) در قران آمده است کلماتی از قبیل ( زکی، یزکی، زکّی، تزکی، زکاه،ازکی،....) را تشکیل می دهند که بیش از 50 بار در قران آمده است . که از میان آن ها واژه مورد بحث این نوشتار یعنی «زکات» بیش از 30 بار آمده است.
زکات در لغت به معنی پاکی وطهارت است قران در توصیف یحیی (ع) می فرماید :
وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَکاةً وَ کانَ تَقِیًّا (مریم : 13)
[نیز] از جانب خود، مهربانى و پاکى [به او دادیم] و تقواپیشه بود
واژه هایی همچون تزکی و تزکیه و یزکیهم که همگی در قران استعمال شده اند و در معانی مرتبط با پاک شدن و تطهیر ترجمه می شوند. زکات به معنی طهارت و پاکی است در همین معنا می توان به آیاتی چون :
فَلا تُزَکُّوا أَنْفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى
به [حال ]شما داناتر است، پس خودتان را پاک مشمارید. او به [حال] کسى که پرهیزگارى نموده داناتر است.(نجم،32)
در خصوص موضوع این نوشتار ، یعنی زکات، نیز در ابتدا همین معنی مورد نظر بوده است اما کم کم به معنی مالیات خاص از محصولات کشاورزی و دام و طلا ونقره به کار رفت. اولین آیه ای که در مورد اخذ مالیات شرعی نازل شد از این قرار است :
خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیم
ز اموال آنان صدقه‌اى بگیر تا به وسیله آن پاک و پاکیزه‌شان سازى، و برایشان دعا کن، زیرا دعاى تو براى آنان آرامشى است (توبه،103)
این آیه مر بوط به زکات به معنی مالیات است و علت تسمیه این مالیات به نام زکات آن است که دادن این مالیات از نظر قران باعث پاک شدن اموال مومنین است . در واقع با جداکردن سهم جامعه و دولت(بخش خصوصی) درآمد اشخاص پاک می شود.
زکات از جمله توصیه های انبیا به خانواده و دوستانشان بوده است . به عنوان نمونه خداوند درباره اسماعیل(ع) می فرماید:
وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ وَ کانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا (مریم، 55)
در اهمیت زکات همین بس که خداوند ندادن آن را از ویزگی های مشرکان و همراه با کفر یاد کرده است.
الَّذینَ لا یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ کافِرُون(فصلت، 7)
قران مجید ، اهمیت دادن به این دستور الهی از جمله برنامه های انسان های مومن در صورت دستیابی به حکومت بر زمین است:
الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُور(الحج، 41)
همان کسانى که چون در زمین به آنان توانایى دهیم، نماز برپا مى‌دارند و زکات مى‌دهند و به کارهاى پسندیده وامى‌دارند، و از کارهاى ناپسند باز مى‌دارند
و از سوی دیگر، غافل شدن از آن به دلیل سرگرمی به مسایل تجاری و کسب وکار را مورد نکوهش قرار داده است :
رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار(نور،37)
مردانى که نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات، به خود مشغول نمى‌دارد، و از روزى که دلها و دیده‌ها در آن زیرورو مى‌شود مى‌هراسند.
همه ای امور اهمیت و جایگاه خاص زکات را نشان می دهد. جالب آن که ،در 28 مورد از 32 بار تکرار واژه زکات در قران، این واژه همراه با واژه صلاه به کار رفته است. همراهی این عنصر اقتصادی در کنار مهم ترین عنصر عبادی اسلام نشان از ارتباط وثیقی دارد که بین این دو جاری است. گویی تلاش عبادی انسان مومن و عبادات فردی وخلوت معنوی او همواره با فعالیت اجتماعی و کمک به همنوعان باید همراه باشد.
