رابطه ایمان و معرفت

یکی از حالاتی که مخصوص  من  هر کس  (روح  او) است والبته همانند سایر اوصاف من می تواند در حالات تن بروز داشته باشد ایمان است .

واژه ایمان بر وزن افعال از ریشه أ م ن  به معنای احساس امنیت وآارمش وعدم اضطراب نسبت به عقیده ،شخص یا یک شیء خاص است. به عنوان مثال ایمان به  یک عقیده یعنی نسبت به آن عقیده هیچگونه شک وشبهه در وجود شخص نباشد ودچار شک وتزلزل و اضطراب نباشد. ایمان از مقوله علم حضوری است یعنی شخص مومن حالت خاصی در وجود خود نسبت به یک واقعیت احساس می کند و به دلیل  وجود آن حالت همه اضطراب ها وناآرامی هایش برطرف می شود.

 

رابطه ایمان ومعرفت

 

آیا به موازات افزایش مطالعات ودانش اشخاص بر دامنه ایمان ایشان افزوده می شود یا از آن کاسته می شود؟ و به طور کلی آیا در جوامعی که به سطح بالاتری از دانش واطلاعات نسبت به هستی  وابعادآن دست می یابند باید منتظر کاهش ایمان مذهبی ایشان بود یا  شاهد گرایش بیشتر آنان به مذهب ؟ این سوال زمانی بیشتر جلوه گر می شود که شاهد سیر نزولی گرایش کشورهای غربی به ایمان مذهبی مسیحی  خود در سال های بعد از رنسانس هستیم . سال هایی که همراه با پیشرفت آنان در علوم مختلف بوده است.

همان گونه که آمد،  ایمان همانند غم وشادی و... از مقوله علم حضوری است و  لذا مستقیما قابل تغییر ،تشدید یا تضعیف نیست اما اگر پایه هایی که بر آن بنا شده است متزلزل شود این امر قلبی ودرونی نیز دستخوش تضعیف می شود.به عنوان مثال اگر به شخصی که از قبولی  خود  به عنوان رتبه یک کنکور  شادمان است گفته شود نباید شاد باشی از ما نمی پذیرد اما اگر به او  اطلاع  داده شود که نفر اول کنکور شخص دیگری بوده است ونام  او به اشتباه اعلام شده است (یعنی خبری که مبنای شادی او بوده است تکذیب شود) شادی او نیز ازبین می رود .

در خصوص ایمان نیز شاید بی معنا باشد اگر به اجبار از شخص مومن درخواست شود که از ایمان خود دست بردارد اما اگر مبانی معرفتی ویا گرایشی که او را به ایمان رسانده است متزلزل شود ایمان او نیز  دستخوش تزلزل وتضعیف می شود وبرعکس اگر اطلاعات جدیدی  از صحت موضوعات ایمانی به گوش او برسد ایمان او تشدید می شود. 

مردم اروپا  که به آموزه های کتاب مقدس ایمان شدیدی داشتند با پیشرفت علم کم کم دریافتند که اطلاعاتی که کتاب مقدس درباره جهان پیرامون آنان ارائه نموده بود اشتباه  است و بسیاری از دانش مذهبی ایشان خرافاتی بیش نیست. کم کم  از ایمان  مذهبی خود دست برداشته ویا از تقیدات قبلی  خود کاستند .

ایمان مذهبی در جوامع مسلمان به دلیل ابتنای آن  بر قران و هماهنگی معجزه آسای قران با علم ودانش کمتر از ایمان مذهبی مسیحیان دچار چالش گردید. البته از تاثیر منفی   روایات جعلی واحادث ضعیف و داستان های عامیانه  که باعث ایجاد عقاید خرافی  در بین مومنین بوده است نباید غافل بود .بدیهی است وجود این چنین امور خرافی  خطر زدایش نسل جدید که در باره هر موضوعی تا قانع نشود سر تسلیم فرو نمی آورد را می افزاید.

علاوه بر تخریب مبانی معرفتی ایمان ، علل دیگری می تواند رابطه مثبت معرفت با ایمان را تخریب کند . یکی از این علت ها وجود روحیات اخلاقی منفی نظیر کبر وغرور ،برتری طلبی ،وابستگی به لذایذ دنیوی و...است. به عنوان نمونه قران از ابلیس یاد می کند که علیرغم اطلاع  ومعرفت به خدا ،توحید ومعاد ، به دلیل تکبر  درونی نتوانست بر ایمان خود به خداوند پایبند باشد واز جرگه مومنان خارج و وارد گروه کافران گردید:

فسجدوا  الا ابلیس، ابا واستکبر وکان من الکافرین

"فرشتگان (امر الهی را اطاعت نمودند و ) بر آدم سجده کردند اما ابلیس اتناع کرد وتکبر ورزید و از کافران گردید."

مثال دیگر ،بنی اسرائیل هستند که علیرغم اطلاع دقیقی که از  صحت دعوت موسی (ع) داشتند به دلیل  خوی برتری جویی شان  حاضر به تبعیت از او نشدند واو را انکار نمودند.

وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا  فَانظُرْ‌ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ ﴿نمل - ١٤﴾

بنی اسرائیل به دلیل خوی ظلم و برتری  جویی که داشتند سخن موسی را انکار کردند

 

مثال دیگری که می توان بدان اشاره کرد عمر بن سعد فرمانده سپاه یزید است که با  این که می دانست کشتن امام حسین(ع) عذاب  قیامتی او را  حتمی می کند اما به دلیل حرص برمطامع دنیوی و امید به تصاحب ملک ری پا روی ایمان خود گذاشت و تن به بزرگترین گناه داد.

در مثال های بالا کسب اطلاعات ومعرفت نسبت به ایمان شخص  بی تاثیر ویا تاثیر منفی  داشت . در مقابل مواردی زیادی می توان ذکر کرد که کسب اطلاع ومعرفت باعث ایجاد ایمان ویا افزایش آن شده است . مثال بارز  این موارد ، افراد  تازه مسلمان شده ای است که پس از اطلاع از قواعد وقوانین  وعقاید اسلامی و نیز اطلاع از عدم تنافر دانش با آیات قران (برخلاف کتب برخی دیگر از ادیان ) به این آئین روی آورده اند. همچنین دانستنی است که ، قران خشیت الهی  (یکی از اوصاف مومنین است ) را درارتباط مستقیم با داشتن دانش می داند:

انما یخشی الله من عباده العلما (فاطر- 28)

"تنها دانشمندان از خداوندخشیت دارند"

بدیهی است منظور از دانش هر معرفتی نیست بلکه  منظور وجود معرفت ودانش در شخصی است  که از تعلقات دنیوی ورذایل اخلاقی پیراسته باشد.

نتیجه :

علم ودانش رابطه مثبت ومستقیمی بر ایمان صحیح دارد اما این رابطه الزامی نیست و گاه ممکن است به دلیل   وجود اوصاف بد ورذایل اخلاقی در شخص مومن  ویا اطلاع از برخی نواقص  ایرادات در مبانی معرفتی  این رابطه در جهت عکس عمل کند وباعث کاهش ایمان وی گردد.

تذکر :

از جمله مواردی که باعث ایجاد تردید در ایمان شخص می شود مطالعه کتاب های گمراه کننده ودر افتادن به وادی شک وتردید است. هرچند تحقیق وآزاد اندیشی امر مبارکی است لکن اگر بدون ارتباط با منبع علمی قوی وراهنمای مطمئن پای در چنین راه هایی گذاشته شود  احتمال آسیب دیدن بسیار بالا می باشد لذا ضمن تشویق کسانی که علاقه به راست آزمایی مبانی معرفتی وایمانی خود دارند، توصیه می کنم در این مسیر از همراهی با استاد مطلع وراهنمای مطمئن غفلت نورزند.

 

طی این مرحله بی همرهی خضر مکن              ظلمات است بترس از خطر گمراهی

 

همچنین باید مواظب بود که تکرار وتداوم انجام گناه کم کم ما را به ورطه انکار نکشاند.قران از کسانی یاد می کند که به دلیل  ارتکاب گناه کم کم  کارشان به انکار  وتمسخر مبانی دینی وایمانی خود رسید.

ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوأَىٰ أَن کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّـهِ وَکَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُونَ ﴿روم -١٠﴾

" آنگاه فرجام کسانى که بدى کردند [بسى‌] بدتر بود، [چرا] که آیات خدا را تکذیب کردند و آنها را به ریشخند مى‌گرفتند."