به طور کلی در مورد پیدایش و تحول ادیان می توان به دو نظریه اشاره کرد.
تحول تاریخی
این نظریه بر پایه نظریه تکامل اجتماعی
است که
خود تحت تاثیر نظریه "تکامل
انواع" داروین می باشد. بر طبق این
نظریه، دین هم مانند اقسام موجودات یا سایر دانش‌ها و گروه‌های اجتماعی
تدریجا" به وجود آمده است، دین پس از گذر از پیچ وخم تاریخ وتحت تاثیر علل
مختلف اجتماعی ،تاریخی وپشت سرگذاشتن تغییر و تحولات متعدد سرانجام به شکل امروزی خود
ظاهر گردیده است.
)مباحث الهیات(
در مباحث قبلی گفته شد که از نظر قران ذات وسرشت انسان ها با گرایش به خدا گره خورده است وانسان ها فطرتا خداخواه هستند . اکنون این سوال مطرح می شود که بر این اساس آیا دیگر یازی به طرح مباحث استدلالی برای اثبات وجود خدا باقی می ماند؟
اندیشمندان والهیدانان در پاسخ به این سوال دو پاسخ داده اند .
1- طرح مباحث استدلالی نه ضرورت دارد ونه فایده .
الهیدانان ایمان گرا عمده ترین طرفداران این پاسخ هستند. به عقیده ایشان طرح مباحث استدلالی در حوزه های ایمانی ذهن مومنان را مشغول مباحث بی فایده می کند.
سورن کگارد از مدافعان این دیدگاه است وی معتقد است : شخصی که حقیقتآ
نگران وضع خویش است، هرگز هستی خود را در معرض مخاطره قرار نمیدهد تا با مطالعه
بیشتر و با یافتن قراین افزون تر تصمیم بگیرد که ایا خدا را قبول کند یا خیر! بلکه
او میداند که هر لحظه ای را بدون خدا سر کند ضایع شده است»
بر طبق اعتقادات اسلامی همه انسان ها از یک حقیقت مشترک که انسانیت انسان ها را صورت میدهد برخوردارند. این وجه مشترک اصطلاحا فطرت خوانده می شود. فطرت واژه عربی به معنای خلقت است و فطریات به گرایش ها، دانش ها وتوانش هایی که از بدو تولد در وجود همه انسانها به صورت مشترک نهاده شده است.اکتسابی وآموزشی نیست وبرخلاف غرائز رو به امور متعالی وفرامادی وفراجسمی دارد.
فطریات شامل اموری همچون میل وگرایش به دانایی وحقیقت(کنجکاوی)،میل به زیبایی (که مبدا ایجاد هنر در انسان ها شد) میل به جاودانگی ومیل به پرستش می شود.مورد اخیر همان نکته ای است که در طول تاریخ، شمع تدین و گرایشات دینی ومذهبی را در جوامع بشری روشن نگاه داشته است.
میل فطری مذکور باعث شد تا انسان همیشه به دنبال ارتباط با مبدا هستی وعرض نیاز وارائه راز ودر یک کلام پرستش او باشد. البته قابل کتمان نیست که این میل فطری به دلایل مختلف از جمله جهالت ها، اشتباه در تشخیص مصداق،تفاسیر غلط وکج فهمی ها ،سوء استفاده گران ،رسوخ اساطیر وداستان ها و... به انحطاط کشیده می شده است .
به مرور زمان ، شکل منظم شده عقاید انسان ها پیرامون خدا وکیفیت پرستش وی در قالب دین ومذهب خود را نشان داد. به دلیل رنگارنگی وتنوع بسیار زیادی که بین مذاهب وفرقه های عالم وجود دارد ارائه یک تعریف واحد از دین میسر نیست .بنابراین ما به تشخیص خود یک تعریف را به عنوان تعریف معیار می پذیریم :
دین مجموعه عقاید،دستورات(احکام) و روحیات خاصی است که حول یک محور غایی ومتعالی (خدا) سامان یافته باشد وتوسط شخصی به نام پیامبر از طرف خدا تبیین گردد
با این تعریف مذاهبی همچون شینتو، برهمنیزم،بودیزم، جاینیزم وپرستش هایی چون آنیمیزم (جانمند انگاری ) انسان پرستی،خورشید وستاره پرستی ونظایر آن از حیطه بحث ما خارج خواهند گردید وموضوع این نوشتار به ادیان الهی محصور خواهد شد.
ادیان الهی در مشهورترین سلسله خود در آئین هایی چون یهود،مسیح واسلام متجلی گردید که تاریخ آنها از تعالیم وفعالیتهای حضرت ابراهیم ، بزرگ پیامبر الهی، آغاز می شود به همین جهت آنها را ادیان ابراهیمی نیز می خوانند
