حکمت

 

از مهم ترین و پرکاربردترین  صفات الهی که نقش بسیار مهمی  در تبیین اوصاف  دیگر دارد صفت حکمت است. به اعتقاد نگارنده منابع آموزشی به جای اارئه پنج اصل به عنوان اصول دین باید به تبیین دو صفت توحید وحکمت بپردازند زیرا بقیه اصول دین از فهم دقیق این دو به ویژه دومی قابل برداشت هستند .

معانی حکمت

حکمت از ریشه (ح ک م ) بر وزن فعلة   است ودر متون عربی به ویژه قران به معانی مختلفی  استعمال شده است .  مهم ترین معانی این واژه عبارتند از :

أ: دانش دقیق وهمه جانبه به معلومات آن گونه که واقعا هستند نه آنگونه که  به نظر می آیند

ب:انجام هدفمند افعال وبه عبارت دیگر کار بیهوده وعبث انجام ندادن

ج:انجام کار درست و بی عیب امور وبه عبارت دیگر انجام ندادن کار بیهوده وعبث

ج: انجام  ندادن کار زشت وقبیح

 

اثبات حکمت

أ: معنای اول به صفت علم بازگشت می کند از آنجا که قبلاً این صفت تبیین واثبات گردید از بیان اضافه پرهیز مینماییم و وتمرکز بحث را بر معانی بعدی قرار میدهیم .

ب: هدفمند

در یک نگاه کلی هدفند بودن دو معنی دارد.

هدف فعلی : غرض ومقصدی که آن مخلوق خاص نهایتا باید به آن برسد و نقشی که نهایتاً باید ایفا نماید.مثلاً یک دانه سیب نهایتا باید میوه سیب شود ویا یک ماژیک باید نهایتا در یک کلاس مورد استفاده قرار گیرد یک نظامی آموزش دیده باید در هنگام سختی وجنگ مدافع کشور ودر زمان صلح محافظ امنیت آن باشد و....

هدف فاعلی : انگیزه وقصدی که در سر فاعل است و فاعل برای بدست آوردن آن فعل را انجام می دهد

اگر به اعمال روزانه خود دقت کنید می بینید که تک تک رفتارهایی که از شما بروز می یابد برای رسیدن به هدفی می باشد هرچند ممکن است به دلیل عادت وتکرار زیاد آن در هنگام عمل متوجه هدف مزبور نباشید.از یک جابجا شدن روی صندلی تا دویدن دنبال اتوبوس تا درس خواندن ،ازدواج  بازی فورزش، و....تمام اعمال وافعال ارادی  ما  برخاسته  از یک انگیزه قبلی می باشد. انگیزه بدست آوردن چیزی  که به آن هدف می گویند.

"هدف یعنی چیزی که فاعل ندارد وبرای رسیدن به آن فعلی را انجام میدهد.  "

با توجه به اینکه در دروس قبل رویکرد تنزیه (اثبات بلاتشبیه ) را انتخاب نمودیم موظفیم از  هرگونه توصیف که منجر به نقص ومحدودیت درباره خدا می شود احتراز نمائیم از آنجا که این معنی مستلزم وجود نقص در فاعل است بنابراین نمی توانیم بگوییم خدا به این معنی هدفمند است . بنابراین حکمت به معنی  هدفمندی برای خدا فقط  به معنی دوم قابل قبول است ومنظور از آن این است که همه مخلوقات از کوچک تا بزرگ هریک در حال ایفای نقش خاص خود هستند وهیچ موجود زائد وبی هدف در هستی نیست.

ج ود : انجام ندادن کار سست ،زشت وقبیح  

اصولاً انجام کار سست ،ناقص،زشت،قبیح وبد ناشی از یکی از علل زیر می تواند باشد:

جهل ،عجله ،عقده روحی، نیاز،اجبار،خستگی ، دلزدگی ،عصبانیت،تشخیص غلط، امراض روحی  وروانی ،خستگی،تنوع طلبی  و...

اگر خوب دقت نمائید می بینید که تمام موارد یاد شده وهر مورد دیگری که ممکن است به ذهن شما رسیده باشد نقص ومحدودیت است. قبلاً ثابت شد که خداند واجب الوجود است وواجب الوجود وجودش از خودش است واگر قرار باشد از دیگری وجودی هرچند به اندازه یک درصد از دیگری وجودی بگیرد این به معنی نقص ومحدودیت در او ونتیجتا خروج او از وجوب وجود وتبدیل او به یک موجود ممکن الوجود است . وچون مطمئناً میدانیم خدا واجب الوجود است پس معنی ندارد که هیچ نقصی بر دامن کبریایی او بنشیند لذا هیچ یک از انگیزه های کار ناقص وکار قبیح در مورد او صدق نمی کند زیرا همگی آنها نشان از نقص ومحدودیت دارند.اگر هیچ انگیزه ای برای انجام کار سست وناقص وزشت وقبیح در خداوند نیست پس نتیجه می گیریم که چنین افعالی از وی سر نمی زند.

از حکمت تا عدالت

هریک از کارهایی که ما به اسم قبیح وزشت می شناسیم در بعضی حالات ممکن است زشتی وقباحت آن به دلیل وتوجیه خاصی از بین برود مثلاً آدم کشی در هنگام دفاع از کشور ویا دزدی در هنگام قحطی وموارد دیگر . در اینمیان فقط ظلم است که در هیچ موقعیتی توجیه ندارد واز زشتی خارج نمی شود. بی معنی خواهد بود اگر مثلاً بگوییم ظلم به فلانی حقش است زیرا در آن صورت اصلا ظلم نیست . ظلم یعنی رفتار به گونه ای که حق شخص نباشد.

 با توجه به اینکه خدا حکیم است و انگیزه ای برای انجام کار قبیح ندارد وبا توجه به این که ظلم د رهر حالتی همچنان قبیح است پس می توان نتیجه گرفت که خداوند به هیچ عنوان ظلم نمی کند واین سخن یعنی خدا عادل است . بدین ترتیب حکمت به عدالت منتهی می شود.